Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Wydawnictwa. Dziękuję!
Wydawnictwo:
KSIĄŻNICA/
GRUPA WYDAWNICZA PUBLICAT S.A.
Katowice
2015
Tytuł
oryginału: Mikael Karvajalka
Przekład:
Zygmunt Łanowski
W
XVI wieku w Europie powstał ruch chrześcijański, który nazwano reformacją.
Była to reakcja na pojawianie się negatywnych zjawisk, które w tamtym okresie
bardzo poważnie trapiły Kościół Katolicki. W związku z tym reformacja skłaniała
się także ku dokonywaniu korekt dogmatycznych. Początek reformacji datuje się
na 1517 rok, czyli odnosi się do wystąpienia Marcina Lutra (1483-1546). Konsekwencją reformacji było doprowadzenie do zmian nie tylko w samej doktrynie
Kościoła Katolickiego, ale również w jego ustroju, co z kolei sprawiło, że
powstały niezależne od papieża wyznania protestanckie, jak luteranizm,
anglikanizm, kalwinizm, husytyzm, anabaptyzm oraz nowożytny antytrynitaryzm.
Wśród
przyczyn reformacji wymienia się przede wszystkim przekonanie o zepsuciu elit
Kościoła Katolickiego, czyli rozpustę, materializm, zeświecczenie oraz obojętność
dotykające głównie dwór papieski. Elity polityczne niektórych państw uznawały
Kościół Katolicki za swojego przeciwnika w walce o władzę. Z kolei papiestwu
zarzucano systematyczne bogacenie się. Przedstawicielom reformacji nie podobało
się też to, że duchownym nadawane są liczne przywileje. Negowano przymus
uiszczania wysokich podatków na rzecz Kościoła, czyli tak zwanej dziesięciny. Nie bez znaczenia było także pojawienie się
zjawiska sprzedaży odpustów, natomiast posługiwanie się w Kościele tylko językiem
łacińskim ograniczało liczbę osób, które były w stanie czytać i interpretować
Biblię. Czynniki te sprawiły, że nastąpił wzrost niezadowolenia społecznego, co
w efekcie doprowadziło do rzeczonej reformacji. Oprócz Marcina Lutra
przedstawicielami ruchu byli między innymi Jan Kalwin (1509-1564) czy sam Henryk
VIII Tudor (1491-1547).
Po
nałożeniu przez papieża Leona X (1475-1521) ekskomuniki na Marcina Lutra w 1521
roku, decydujące znaczenie dla dalszych losów luterańskiej reformacji miały
społeczne i polityczne nieporozumienia występujące na obszarze Rzeszy
Niemieckiej. Pomimo wysiłków podejmowanych przez Maksymiliana I Habsburga
(1459-1519), Cesarstwo nadal pozostawało tworem złożonym z kilkuset jednostek
politycznych charakteryzujących się odmienną strukturą społeczna, jak również
gospodarczą. Tereny te zamieszkiwane były bowiem przez ludzi, którzy
posługiwali się rozmaitymi dialektami, a niekiedy wręcz językami. W ówczesnym
świecie nie brakowało różnego rodzaju napięć wśród społeczeństwa, a także krańcowo
odmiennych stanowisk poszczególnych władców. Po jakimś czasie ten religijny i
społeczny antagonizm rozprzestrzenił się na cały obszar Niemiec. Normą stało
się też to, iż w każdym większym ośrodku swoją działalność prowadził teolog,
który nie krył swych reformatorskich ambicji.
 |
| Przedstawiciele reformacji Rycina powstała w XVI wieku. |
W
związku z powyższym w 1525 roku doszło do wybuchu powstania chłopskiego, które
nazwano wojną chłopską. Do konfliktu doszło na terenach południowych i
środkowych Niemiec. Wśród powstańców szerzyły się radykalne poglądy autorstwa
kaznodziei, który reprezentował skrajny odłam luteranizmu. Mowa oczywiście o
Thomasie Münzerze (ok. 1489-1525). Występował on przeciwko istniejącym wówczas
porządkowi społecznemu, kościelnej hierarchii oraz prywatnej własności. Niemniej
za początek wielkich wojen chłopskich uważa się wystąpienie członków tejże
grupy społecznej w 1524 roku w hrabstwie Stuhlingen. Jako podstawową przyczynę
wybuchu wojen chłopskich wymienia się najczęściej wzrost ciężarów dworskich.
Powstanie w niezwykle szybkim tempie zaczęło rozszerzać się na obszarach Rzeszy
Niemieckiej. Sytuacja taka miała miejsce głównie dlatego, że powstańcy
popierani byli przez ubogą ludność zamieszkującą w miastach.
Buntownicy
formułowali też liczne programy polityczne. Reprezentantem radykalnego ruchu
był wspomniany wyżej Thomas Münzer. Z kolei nieco bardziej umiarkowany program
został stworzony przez osoby, które nie chciały otwartego konfliktu zbrojnego,
lecz zależało im jedynie na poprawie warunków swojego bytu. Program tych
ostatnich składał się z tak zwanych dwunastu artykułów, które zawierały między
innymi zniesienie poddaństwa oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny. Pomimo dążeń
do zawarcia porozumienia, powstanie chłopskie nadal toczyło się na obszarze Rzeszy Niemieckiej.
 |
| Thomas Münzer Portret powstał w XVI lub XVII wieku. autor: Christoph van Sichem (1581-1658) |
Wiek
XVI w Europie to także czas wzmożonej inkwizycji. Na oskarżenia szczególnie ze
strony duchowieństwa musiały uważać przede wszystkim kobiety, które trudniły
się leczeniem ludzi. Wszystkie zielarki czy znachorki znajdowały się pod lupą
nie tylko Kościoła Katolickiego, ale też zwykłego ludu, który mógł, na przykład
w ramach zemsty donieść komu trzeba na kobietę z sąsiedztwa, z którą pozostawał
w konflikcie. Czasami zdarzało się, że oryginalna uroda takiej niewiasty mogła
stanowić powód do wniesienia przeciwko niej oskarżeń o uprawianie magii.
Oczywiście tego typu działanie łączyło się z rozpoczęciem procesu, podczas
którego delikwentkę poddawało niewyobrażalnym torturom, co w konsekwencji i tak
kończyło się spaleniem na stosie. Trzeba było mieć naprawdę ogromne szczęście,
aby wyjść z tego żywym. Na torturach nawet święty byłby w stanie przyznać się
do popełnienia zarzucanych mu czynów. Nie ulega wątpliwości, że większość tych kobiet – o ile nie wszystkie – traciło życie, będąc niewinnymi.
W
takich właśnie realiach żyje główny bohater dylogii Miki Waltariego – Mikael Karvajalka.
Bohater tak naprawdę sam nie wie kiedy dokładnie przyszedł na świat.
Najprawdopodobniej było to około 1503 roku. Niestety, narodził się jako
bastard, co skutecznie uniemożliwi mu osiągnięcie upragnionego celu w dorosłym
życiu. Mikael pamięta natomiast, że w 1509 roku na jego rodzinne miasto Åbo
(obecnie Turku – miasto leżące w południowo-zachodniej Finlandii) napadli
Jutowie, którzy doszczętnie je zniszczyli, a ludzi wymordowali. Jakimś
szczęśliwym trafem rannemu Mikaelowi udało się ujść z życiem i schronić pod
dachem znachorki o imieniu Pirjo z rodu Karvajalka. To właśnie po niej nasz
bohater przyjął nazwisko. Od swojej przybranej matki osierocony chłopiec uczy
się leczenia ziołami, co oczywiście nie jest do końca bezpieczne w dobie
inkwizycji. Poza tym uczy się także pisania i czytania. Mikael poznaje również
ludzi, którzy wywrą na jego późniejszym życiu spory wpływ.
Pewnego
dnia dorastający Mikael trafia do szkoły katedralnej, gdzie do głosu dochodzi
pragnienie zostania duchownym. Niestety, nie będzie to takie proste, gdyż
Mikael jest bękartem, a takich kapłanów Kościół Katolicki nie chce. Kiedy
Szwedzi napadają na Finlandię, Mikael zmuszony jest uciekać z kraju. I tak oto
rozpoczyna się jego podróż przez Niemcy, Francję, Hiszpanię i Włochy. W każdym
z tych państw nasz bohater zdobywa nie tylko coraz to nowe życiowe doświadczenia,
ale też wykształcenie, kiedy zostaje studentem na Sorbonie w Paryżu. Niemalże
bez przerwy ma u boku oddanego przyjaciela – puszkarza o imieniu Antti, którego
nazywa bratem. Wydaje się, że towarzyszysz jego niedoli pojawia się w życiu
Mikaela zawsze wtedy, kiedy ten najbardziej go potrzebuje, bo akurat wpadł w
poważne tarapaty. Trzeba dodać, że Mikael Karvajalka co pewien czas wikła się w
rozmaite problemy, z których nie zawsze wychodzi bez szwanku. Czasami zostaje
okradziony i musi kombinować, jak tu zdobyć środki na utrzymanie, a kiedy
indziej dopada go choroba albo ktoś ewidentnie czyha na jego życie i dąży do
tego, żeby się go pozbyć. Dlaczego? Co też takiego Mikael Karvajalka uczynił,
że ktoś pragnie go zamordować?
 |
| Chrystian II Oldenburg |
Mikael
to bohater dość naiwny i zbyt wierzący w dobroć drugiego człowieka. Często do
zguby doprowadza go także miłość do kobiet. Mogłoby się wydawać, że skoro tak
bardzo pragnie zostać osobą duchowną, to płeć piękna nie powinna zupełnie go
interesować. Okazuje się, że jest zupełnie inaczej, ponieważ Mikael bardzo
łatwo się zakochuje. Może ma na to wpływ fakt, że w którymś momencie chłopak pogodził
się już ze swoim pochodzeniem i zaakceptował to, iż z tego powodu nigdy nie
zostanie wyświęcony na kapłana? Ale czy na pewno? Może jednak jest jeszcze dla
niego jakaś szansa? Może któregoś dnia znajdzie się w sytuacji, kiedy bycie
bękartem nie będzie już przeszkodą w zostaniu księdzem? Któż to może wiedzieć. Z drugiej strony jednak obserwując życie niektórych duchownych, Mikael dochodzi do wniosku, że celibat tak naprawdę jest tylko fikcją.
Na
szczególną uwagę zasługuje związek Mikaela z ówczesnym królem Danii, Norwegii i
Szwecji – Chrystianem II Oldenburgiem (1481-1559), który odpowiedzialny był za
terror zwany Krwawą łaźnią sztokholmską. Była to publiczna egzekucja
około stu osób wykonana w dniach 8-9 listopada 1520 roku. Stało się to w
Sztokholmie na rynku po tym, jak Chrystian II został królem Szwecji. Zwycięstwo
odniesione nad regentem Szwecji – Stenem Sture Młodszym (1493-1520) – otworzyło
Chrystianowi II drogę ku przywróceniu funkcjonowania pod jego władzą Unii
Kalmarskiej*.
Przeciwnicy unii, których pozbawiono przywódcy, byli gotowi uznać władzę nowego
króla, lecz tylko w zamian za amnestię. Kilka dni później z inicjatywy
arcybiskupa Uppsali – Gustawa Trolle (1488–1535) – zwolenników rodu Sture
postawiono przed sądem kościelnym, a ten uznał ich winnymi głoszonej herezji.
Tak więc na polecenie króla zostali ścięci. Wśród straconych byli członkowie
rady państwa, rajcy sztokholmscy oraz dwóch biskupów. Reakcją na ten mord był
wybuch powstania (1521), które w konsekwencji wyniosło na tron Gustawa I Wazę
(1496-1560). Nowy władca stracił w masakrze ojca. W ten sposób ostatecznie
położono kres Unii Kalmarskiej.
Podczas
swojej podróży po Europie młody Mikael Karvajalka jest świadkiem naprawdę makabrycznych
wydarzeń i chyba jedynie cudem udaje mu się zachować głowę na właściwym
miejscu. Tak więc znajduje się w samym centrum reformacji oraz politycznych
buntów w Niemczech. Z kolei kiedy hiszpański monarcha wysyła konkwistadorów do
Nowego Świata, Mikael niemalże przyłącza się do tej wyprawy. Na własne oczy
widzi też polowanie na czarownice w małym niemieckim miasteczku i patrzy na
śmierć niewinnej dziewczyny. Z kolei podczas panowania papieża Klemensa VII
(1478-1534) obserwuje grabież Rzymu.
Mikael
zmuszony jest zatem przyglądać się nie tylko egzekucjom wykonywanym na obcych
ludziach, ale także na tych, którzy są mu bliscy. Kiedy wydaje mu się, że
wreszcie znalazł swoje miejsce w życiu u boku ukochanej kobiety, los znowu z
niego kpi i zabiera to, co było dla niego ważne. Czasami można odnieść
wrażenie, że nasz bohater nie wie, co tak naprawdę się wokół niego dzieje.
Wydarzenia są tak makabryczne, iż ludzki rozum nie może ich pojąć. Wtedy też w
umyśle Mikaela rodzi się chęć zemsty, a Kościół Katolicki nie jest mu już tak
bliski, jak było to jeszcze kilka lat wcześniej. Dlaczego zatem Mikael pragnie
zemsty i kto ma być jej obiektem? Co takiego zdarzyło się w życiu młodego Fina,
że jego serce jest pełne żalu do tych, którym wierzył?
 |
| Krwawa łaźnia sztokholmska |
Mika
Waltari to jeden z moich ulubionych pisarzy klasycznych. Autor moją sympatię
zdobył bestsellerową Trylogią rzymską, którą przeczytałam jednym tchem. Każda
książka Miki Waltariego stanowi dla mnie nieocenione źródło wiedzy historycznej
okraszonej fikcją literacką. Mikael Karvajalka to bez wątpienia
doskonała powieść historyczno-przygodowa, w której obok dramatycznych przeżyć
głównego bohatera są też i takie wywołujące uśmiech na twarzy czytelnika. Taka
życiowa nieporadność Mikaela i pakowanie się w coraz to nowe kłopoty mogą
niekiedy być naprawdę zabawne. Oczywiście całą tę historię widzimy oczami
młodego Fina. To główny bohater relacjonuje czytelnikowi swoje przygody i
opowiada o emocjach, jakie towarzyszyły mu podczas podróży po Europie.
Po
raz pierwszy powieść ukazała się w 1948 roku i jak widać do dziś cieszy się
ogromną popularnością, o czym świadczą jej kolejne wznowienia. W moim przekonaniu
pierwszy tom dylogii o młodym Finie jest doskonałą lekturą dla czytelników,
którzy lubią powieści przygodowe z historią w tle. To książka, która wciąga i
sprawia, że wraz z bohaterem przeżywamy jego wzloty i upadki, a potem podnosimy
się i idziemy dalej, aby poznać kolejne niezwykłe miejsca szesnastowiecznej
Europy.
* Unia
Kalmarska – unia personalna zawarta latem 1397 roku na zamku w Kalmarze
(warownia znajdująca się w średniowiecznej części szwedzkiego miasta Kalmar)
pomiędzy Danią, Szwecją i Norwegią.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz