Magdalena Zimniak – „Pęknięta kra”

 

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Autorki & Wydawnictwa. Dziękuję!

Wydawnictwo: SKARPA WARSZAWSKA

Warszawa 2025

Mroczny thriller o siostrzanej więzi i zbrodni, o namiętnościach i zazdrości, o poczuciu tożsamości, które wymyka się spod kontroli.

Bliźniaczki. Dwie połówki całości. Agnieszka dzika, Ada łagodna. Agnieszka ekstrawagancka, Ada ułożona. Nie mogły bez siebie istnieć, ale kiedy dorastają, ich drogi się rozchodzą. Agnieszka porzuca studia, zrywa z rodziną i prowadzi życie według własnych zasad, Ada odnosi sukcesy jako pisarka. Co jakiś czas w tajemnicy widują się w Tatrach, w domu, o którym miejscowi twierdzą, że jest nawiedzony. Podczas jednego ze spotkań dochodzi do tragedii. Ada na zawsze zostaje w górach, a wtedy Agnieszka zaczyna grać jej rolę. Okazuje się jednak, że rzeczywistość Ady wcale nie jest tak uładzona, jak wydawało się jej bliźniaczce. Kim naprawdę była Ada? Czy Agnieszka da radę wytrwać w roli? Czy masz odwagę wkroczyć w ciemność?

Pęknięta kra Magdaleny Zimniak to powieść, która porusza złożony i często trudny temat siostrzanych więzi, odkrywając mroczne aspekty namiętności, zazdrości i kruchej tożsamości. Osadzona w realiach malowniczych Tatr, powieść przedstawia fascynującą historię bliźniaczek, Agnieszki i Ady, których życie, niegdyś nierozerwalnie ze sobą związane, nagle zostaje wplątane w sieć nieporozumień na skutek tragicznego wydarzenia. Patrząc przez pryzmat ryzykownego przejęcia przez Agnieszkę tożsamości Ady, autorka po mistrzowsku analizuje kruchość poczucia własnej wartości, atrakcyjność bycia kimś innym i potencjalnie katastrofalne konsekwencje wkroczenia w cudze życie. Siłą powieści jest nie tylko trzymająca w napięciu fabuła, ale także wnikliwa analiza psychologicznego obrazu kształtowanego przez oczekiwania rodziny i nieustanną pogoń za samorealizacją.

Na początku portrety Agnieszki i Ady pokazują wyraźną sprzeczność wobec siebie nawzajem. Agnieszka, opisana jako „dzika” i „ekstrawagancka”, stanowi zdecydowane przeciwieństwo Ady, przedstawionej jako „łagodna” i „opanowana”. Ta początkowa rozbieżność wskazuje na istniejące między nimi napięcie. Bliźniaczki są często postrzegane jako lustrzane odbicia, ale Magdalena Zimniak natychmiast obala to przekonanie, podkreślając ich fundamentalne różnice w charakterze i życiowych wyborach. Agnieszka odrzuca schematy – rezygnuje ze studiów i odcina się od rodziny – co świadczy o jej buntowniczym usposobieniu i chęci podążania własną ścieżką, nieobciążoną społecznymi oczekiwaniami. Z drugiej strony Ada wybiera bardziej tradycyjną drogę, osiągając sukces jako pisarka, pozornie uosabiając stabilność i porządek, które odrzuca Agnieszka.

Jednakże od samego początku narracja subtelnie kwestionuje tę uproszczoną różnicę. Ich spotkania w tajemniczym domu w Tatrach, o których nikt tak naprawdę nie wie, sugerują istnienie trwałej więzi i wspólnego miejsca, w którym ich odmienne osobowości mogą choć przez pewien czas przenikać się wzajemnie lub – być może – w którym mroczne cechy ich osobowości zaczynają się ujawniać. To ustronne miejsce staje się dla nich pewnego rodzaju bolesnym i symbolicznym tyglem, w którym granice wyznaczonych dla nich ról zacierają się, przygotowując grunt pod tragedię, która nieodwracalnie odmieni ich życie. Przełomowy moment powieści, którym jest śmierć Ady, staje się dla Agnieszki impulsem do podjęcia odważnej decyzji o przyjęciu tożsamości siostry. Ten krok nie jest jedynie próbą ucieczki od odpowiedzialności za tragedię, ale raczej manifestacją głębszej tęsknoty – pragnienia doświadczenia innego życia, wcielenia się w kogoś pozornie bardziej spełnionego i odnoszącego sukcesy. Agnieszka, która zawsze stawiała siebie w opozycji do Ady, teraz stara się zrozumieć siostrę niejako od środka i rozwikłać tajemnice jej pozornie idealnego życia.

Kiedy Agnieszka próbuje skrupulatnie odtworzyć życie Ady, powieść zmienia się w thriller psychologiczny, analizujący problemy i kłamstwa związane z przejęciem tożsamości innej osoby. Podszywanie się pod Adę wymaga dokładnego przestudiowania jej sposobu zachowywania się, jej relacji i życia zawodowego. Agnieszka musi przekonująco wcielić się w pisarkę, wchodząc w interakcje ze znajomymi Ady, utrzymując jej kontakty towarzyskie, a nawet kontynuując jej pracę literacką. Zadanie to jest obarczone dużym ryzykiem, gdyż każde potknięcie może zdemaskować jej grę i zburzyć starannie budowaną fasadę. Jednakże najbardziej przekonującym elementem przemiany Agnieszki jest stopniowe odkrywanie przez nią, że rzeczywistość Ady wcale nie była tak „uporządkowana”, jak się początkowo wydawało. Wejście w buty siostry zmusza Agnieszkę do konfrontacji z ukrytymi zawiłościami i wewnętrznymi konfliktami w życiu jej siostry. Odkrywa sekrety, skrywane urazy, a może nawet ciemniejszą stronę Ady, której nigdy wcześniej o to nie podejrzewała. To odkrycie podważa uprzednie wyobrażenia Agnieszki i zmusza ją do zakwestionowania własnej tożsamości, zacierając granice między jej pierwotnym „ja” a osobowością, w którą próbuje się wcielić.

Postawione w powieści pytanie: „Kim naprawdę była Ada?” staje się głównym wątkiem. W miarę jak Agnieszka zagłębia się w życie Ady, zdaje sobie sprawę, że obraz jej siostry był starannie skonstruowaną iluzją. Ada, odnosząca sukcesy pisarka, opanowana i łagodna bliźniaczka, skrywała wiele tajemnic i lęków. To odkrycie pozwala nadać Adzie bardziej realny wizerunek, przekształcając ją z pozornie nieosiągalnego ideału w złożoną i pełną wad jednostkę. Rodzi również pytania o naturę samej tożsamości. Na ile to, kim jesteśmy, jest określane przez nasz zewnętrzny wizerunek, a na ile jest to ukryte gdzieś głęboko pod powierzchnią? Powieść staje się ponadto głosem w sprawie tożsamości, która w tym przypadku jest po prostu sztuczna. Podszywanie się pod Adę pokazuje, w jakim stopniu ludzie tworzą i pokazują światu swój własny wizerunek. Ada również mogła wcielać się w określoną rolę, dostosowując się do oczekiwań społecznych i ukrywając swoje prawdziwe „ja”. To ciągłe odgrywanie jakiejś roli może w konsekwencji prowadzić do poczucia wyobcowania i oderwania od rzeczywistości, ponieważ każdy stara się dopasować swój zewnętrzny wizerunek do tego, jaki jest w rzeczywistości.

Wybrana przez autorkę sceneria Tatr nadaje powieści kolejną warstwę intrygi. Góry, ze swoim surowym terenem i budzącą respekt naturą, pełnią rolę swego rodzaju metafory dla wyzwań i trudności, jakie Agnieszka napotyka w swoim dążeniu do zrozumienia Ady i kontynuowaniu oszustwa. Nawiedzony dom, będący powracającym motywem, ma symbolizować duchy przeszłości, tajemnice, które prześladują siostry, oraz psychologiczne brzemię ich wspólnej historii. Z drugiej strony, odizolowanie od świata potęguje poczucie zagrożenia i bezradności, którego Agnieszka doświadcza, poruszając się po pełnym tajemnic życiu Ady. Nie ulega wątpliwości, że zakończenie Pękniętej kry pozostawia czytelnika z refleksją nad konsekwencjami poczynań Agnieszki i ostatecznym losem jej pękniętej osobowości. Czy będzie w stanie w nieskończoność z powodzeniem wieść życie Ady? Czy zostanie zdemaskowana, a jeśli tak, to jakie będą tego następstwa? Co więcej, czy Agnieszka kiedykolwiek naprawdę zrozumie samą siebie, czy też na zawsze pozostanie uwięziona w cieniu swojej siostry? Te pytania nie dają spokoju jeszcze długo po przeczytaniu ostatniej strony, skłaniając do przemyśleń nad naturą tożsamości, siłą więzi rodzinnych i nieprzemijającym urokiem zakazanych pragnień.

Pęknięta kra to coś więcej niż tylko mroczny thriller; to pełna szczegółów analiza ludzkiej psychiki, poświęcona zawiłościom siostrzanych relacji, a także mrożąca krew w żyłach analiza tego, jak daleko człowiek jest w stanie się posunąć, by uciec od rzeczywistości, w jakiej żyje. Magdalena Zimniak po mistrzowsku tworzy narrację, która jest zarówno pełna napięcia, jak i skłaniająca do myślenia, pozostawiając czytelnikom możliwość refleksji nad rozdartym obrazem tożsamości i nieprzemijającą siłą tajemnic, które kryją się pod jej powierzchnią. Atutem powieści jest dodatkowo jej zdolność do wzbudzania niepokoju i wciągania w intrygę, co zmusza nas do konfrontacji z niewygodnymi faktami o nas samych i maskach, które nosimy na co dzień.

Agnieszka Różycka

tłumaczka, autorka, eseistka, dziennikarka

Iwona Kienzler – „Porachunki”

 

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Autorki. Dziękuję!

Wydawnictwo: LIRA

Warszawa 2024

Tytuł oryginału: Uppgőrelser på Gotland

 

Córki znanego szwedzkiego polityka wybierają się na wakacje do Alanyi na Riwierze Tureckiej. Studentkom towarzyszy chłopak jednej z nich, a na miejscu do trójki przyjaciół dołącza sympatyczny mężczyzna, z którym szybko nawiązują nić porozumienia. Beztroskie dni spędzone pod tureckim słońcem nie trwają jednak długo. Starsza z sióstr i jej chłopak giną w niewyjaśnionych okolicznościach, a nowo poznany mężczyzna znika bez śladu. Śledztwo utyka w martwym punkcie i wydaje się, że zagadka śmierci córki Jana Wetterberga i jej chłopaka pozostanie nierozwiązana. Gdy jednak po kilku latach młodsza z sióstr spotyka na Gotlandii owego młodzieńca z tureckiego hotelu, odżywają wspomnienia. Wetterberg tym razem nie zamierza czekać na reakcję policji. Bierze sprawy w swoje ręce, a miejscowi śledczy, Klaudia Jassem i jej przełożony Erik Lindberg, wkrótce będą musieli rozwiązać zagadkę już nie podwójnego, ale poczwórnego morderstwa…

Porachunki autorstwa Iwony Kienzler – pisarki znanej polskim czytelnikom przede wszystkim z biografii historycznych i serii książek o brytyjskiej rodzinie królewskiej – to trzymająca w napięciu powieść kryminalna, która mistrzowsko łączy suspens z doskonałym opisem miejsca akcji. Dodatkowo jest to historia z jednej strony intrygująca, a z drugiej wyrafinowana. Córki znanego szwedzkiego polityka rozkoszują się pięknem skąpanej w słońcu Alanyi, aby nagle zostać wrzuconymi w świat mroku i tajemnic, gdy ich wakacje okazują się tragiczne w skutkach. Zestawienie idyllicznej wakacyjnej atmosfery z niewyjaśnionymi zgonami i kolejnymi zaginięciami jest uderzające i przygotowuje grunt pod fabularnie skomplikowany thriller.

Poszczególne postacie są znakomicie wykreowane, zwłaszcza siostry, których wzajemne relacje zostają wystawione na próbę na skutek dramatycznych wydarzeń. Tragiczny koniec starszej siostry i następujący po nim chaos nie tylko stanowią katalizator narracji, ale także podkreślają, jak szybko czyjś świat może zostać wywrócony do góry nogami, co jest namacalnie odczuwalne w całej powieści. Jan Wetterberg, zdruzgotany ojciec, staje się ucieleśnieniem rodzicielskiej desperacji, gdy wyrusza na poszukiwanie prawdy i sprawiedliwości, co – w trakcie lektury thrillera – ukazuje niezwykłą umiejętność autorki do tworzenia emocjonalnie rezonujących postaci.

Przeniesienie narracji z Turcji na Gotlandię wprowadza do opowieści kolejną fascynującą warstwę, tworząc poczucie dyslokacji i intrygi. Autorka znakomicie wykorzystuje swoje doświadczenia zdobyte podczas pobytu na Gotlandii, nadając scenerii kolorytu i głębi, jednocześnie wskazując na mroczne aspekty tego miejsca. Wyspa, często kojarzona z bogactwem, stanowi wyraźny kontrast z kryjącymi się na niej tajemnicami, dzięki czemu tworzy fascynujące tło dla rozwijającej się historii.

Pisarstwo Iwony Kienzler jest wyraziste i wciągające, co sprawia, że czytelnik wpada w sieć intryg, z której trudno się wydostać. Zwroty akcji trzymają odbiorcę w napięciu, a duet śledczych Klaudii Jassem i Erika Lindberga zapewnia znane, ale skuteczne ramy dla gatunku detektywistycznego. Ich pogoń za prawdą wprowadza do fabuły uczucie napięcia, szczególnie gdy przeplata się ona z osobistą zemstą Wetterberga.

O ile powieść porusza tematy straty, poczucia winy i poszukiwania odpowiedzi, to jednocześnie skłania czytelników do refleksji nad konsekwencjami nierozwiązanych tajemnic – wciąż obecnych cieni przeszłości. Iwona Kienzler zręcznie porusza się po tych tematach bez przyćmiewania fabuły, pozwalając historii rozwijać się w tempie, które pozwala czytelnikom zaangażować się w nią aż do ostatniej strony.

Krótko mówiąc, Porachunki to wyjątkowa powieść kryminalna, która pokazuje talent Iwony Kienzler do tworzenia skomplikowanych fabuł z bogatym w szczegóły opisem postaci i klimatyczną scenerią. To historia, która rezonuje na wielu poziomach, równoważąc osobisty żal z nieustannym dążeniem do sprawiedliwości. Przeznaczona dla fanów gatunku i tych, którzy szukają wciągającej lektury, zdecydowanie podkreśla pozycję autorki jako godnego uwagi głosu we współczesnym kryminale.

W 2023 roku powieść w oryginale została wydana w języku szwedzkim, natomiast obecnie ma swoją premierę w języku angielskim. Jeśli zatem chcesz przeczytać moją recenzję w języku angielskim, proszę kliknij tutaj.

 

Agnieszka Różycka

tłumaczka, eseistka, dziennikarka, autorka

Edmund Tudor - ojciec Henryka VII

 

Edmund Tudor jest stosunkowo nieznaną postacią w annałach historii, ale jako ojciec króla Anglii, Henryka VII, jest patriarchą dynastii królów i królowych Tudorów. Był także przyrodnim bratem króla. Miał dobrą reputację w Walii, zanim zmarł zaskakującą śmiercią w wieku zaledwie dwudziestu sześciu lat. Był kolejną ofiarą Wojen Róż.

Edmund urodził się około 1430 roku. Czasami nazywany jest Edmundem z Hadham, ponieważ urodził się w pałacu Much Hadham, domu jego rodziców, Owena Tudora i Katarzyny Walezjuszki. Katarzyna była francuską księżniczką, która poślubiła króla Anglii, Henryka V Lancastera, i urodziła Henryka VI, co uczyniło Edmunda i jego brata, Jaspera, przyrodnimi braćmi króla. Po śmierci króla Henryka V Katarzyna rzekomo poślubiła Owena Tudora, który pracował w jej gospodarstwie domowym. Nie ma żadnego pisemnego dowodu na ich małżeństwo, ale Edmund i jego rodzeństwo – jeszcze za życia – zostali uznani za prawowitych potomków.

Wizerunek Edmunda Tudora odlany
z mosiądzu, znajdujący się na jego grobowcu
w katedrze św. Dawida w Pembrokeshire w Walii.
Hrabia Richmond stoi na jednym
z chartów Beaufortów.

Kiedy Edmund miał siedem lat, zmarła jego matka. Później tego samego lata Edmund i Jasper zostali oddani pod opiekę Katarzyny de la Pole, opatki Barking i siostry księcia Norfolk. Niewiele wiadomo o ich wczesnym życiu, ale niewątpliwie byli dobrze traktowani podczas pobytu w opactwie, który trwał około pięciu lat. Opatka przywiozła ich na dwór, gdy osiągnęli wiek młodzieńczy, aby zwrócić na nich uwagę króla i najprawdopodobniej w celu uzyskania funduszy, ponieważ nie zapewniano żadnych środków na ich utrzymanie.

23 listopada 1452 roku król Henryk nobilitował Edmunda i Jaspera na wysokiej rangi hrabiów. Edmund został hrabią Richmond, a Jasper otrzymał tytuł hrabiego Pembroke. Edmund otrzymał, jako część posiadłości Richmond, dwory Frampton, Boston i Wykes, wsie Gayton, Mumby, Skirbeck i Kirton, dwór i lordostwo Swaffham w Norfolk oraz niektóre ziemie w Cambridgeshire. Bracia zostali pasowani na rycerzy w Tower 5 stycznia 1453 roku, a następnego dnia otrzymali szlachectwo.

W marcu tego samego roku zostali uznani przez parlament za prawowitych braci króla, urodzonych z tej samej matki. Obaj zostali mianowani członkami Tajnej Rady Królewskiej. W tym samym czasie księżna wdowa Somerset, Małgorzata Beauchamp, została wezwana do Windsoru wraz ze swoją dziesięcioletnią córką Małgorzatą Beaufort, która była jedną z najbogatszych dziedziczek w Anglii i potomkinią (nieślubną) Jana z Gandawy, księcia Lancaster, po jego trzeciej żonie Katarzynie Swynford. To pokrewieństwo sprawiło, że była również potomkinią samego króla Edwarda III Plantageneta (Jan z Gandawy był jego synem). Król dał jej sto marek na zakup ubrań na czas wizyty.

Opactwo Barking.
Piętnastowieczna brama z dzwonem, którego używano
w momencie wybuchu pożaru. Widok od strony wschodniej. 

Małgorzata Beaufort była podopieczną Williama de la Pole, księcia Suffolk, który wydał ją za mąż za swojego syna, Jana. Niemniej, oboje byli zbyt młodzi, by skonsumować małżeństwo i Małgorzata pozostała z matką. Suffolk został zamordowany w 1450 roku, a opieka nad Małgorzatą wróciła do Korony. Potencjał Małgorzaty jako spadkobierczyni nie wzbudzał większego zainteresowania aż do 1453 roku, kiedy to król przyznał opiekę nad nią Edmundowi i Jasperowi.

W tym czasie król Henryk nie miał dziecka, które mogłoby odziedziczyć tron. Prawdopodobnie rozważał mianowanie Edmunda swoim spadkobiercą i będąc zmotywowanym królewską krwią i imponującym dziedzictwem Małgorzaty. Postanowił ich zatem zeswatać. Wkrótce po tym, jak zdecydowano się na ten związek, ujawniono, że królowa Henryka, Małgorzata Andegaweńska, jest w ciąży; urodziła syna w październiku 1453 roku. Tuż przed narodzinami syna król Henryk zapadł na ostrą chorobę psychiczną i nie był w stanie rządzić.

Ze względu na chorobę króla, bracia musieli znaleźć swoje miejsce w politycznym zamieszaniu lat pięćdziesiątych XIV wieku, spowodowanym konfliktem między domami Lancasterów i Yorków. Początkowo poparli kandydaturę Ryszarda, księcia Yorku, na protektora królestwa podczas niedyspozycji Henryka. Edmund otrzymał od parlamentu nadanie posiadłości oraz lordostwa Kendal i Weresdale.

Kiedy król odzyskał zdrowie psychiczne, bracia znaleźli się w trudnej sytuacji. Początkowo Jasper próbował pośredniczyć w kompromisie, ale pod koniec 1455 roku ogłosili swoją zdecydowaną lojalność wobec króla. 1 listopada Edmund poślubił Małgorzatę Beaufort w zamku Bletsoe, gdzie się urodziła. Edmund i Małgorzata, wraz z księciem Yorku i innymi współspadkobiercami, złożyli petycję do króla w sprawie posiadłości Collingham i Bardsley oraz prawa do kościoła w Middleton, które były częścią posiadłości hrabiego Kentu.

W tym czasie w południowej Walii panował nieporządek z powodu braku silnego przywództwa rządowego. Król Henryk wyznaczył Edmunda na swojego głównego przedstawiciela w południowej Walii, a ten opuścił dwór i udał się na zachód. Rząd podejmował wysiłki w celu ściągnięcia długów na tym obszarze od 1452 roku. Jeden z pierwszych sporów, jakie napotkał Edmund, dotyczył Gruffydda ap Nicholasa i jego rodziny. Edmund starał się ograniczyć jego nadużywanie władzy i wpływów, ale Nicholas początkowo ignorował wszelkie próby. Latem 1456 roku w regionie zapanował stan wojny.

Edmund zabrał ze sobą Małgorzatę do Walii. Była drobnej postury i zbyt młoda, by skonsumować małżeństwo. Ale kiedy średniowieczny mężczyzna poślubiał dziedziczkę, otrzymywał dożywotni udział w jej posiadłościach, gdy spłodził dziecko. To zmotywowało Edmunda do kontynuowania stosunków seksualnych z Małgorzatą, ku oburzeniu jemu współczesnych. Było oczywiste, że Edmund przedkładał nabycie majątku nad zdrowie i dobre samopoczucie swojej żony. Małgorzata zaszła w ciążę na początku 1456 roku, gdy mieszkali w zamku Caldicot w walijskiej marchii.

Zamek Pembroke - miejsce urodzenia króla Henryka VII Tudora

Po tym jak Małgorzata zaszła w ciążę, Edmund powrócił do południowej Walii, aby ustanowić osobistą władzę. Nicholas nie był zadowolony z jego wizyty. Wraz z synami przejął kontrolę nad zamkami Carreg Cennen, Carmarthen, Aberystwyth i Kidwelly. Edmund ostatecznie odzyskał kontrolę nad Carmarthen w sierpniu 1456 roku, wraz z innymi zamkami. Po tym wydarzeniu Nicholas i jego synowie ostatecznie uznali Edmunda za władcę tego obszaru. Od tego momentu rodzina Nicholasa pozostała lojalna wobec braci Tudorów. Królowa Małgorzata ułaskawiła rodzinę w październiku tego samego roku.

Król Henryk miał kolejny atak szaleństwa, a Ryszard, książę Yorku, został protektorem po raz drugi. Kiedy Henryk odzyskał zmysły, York stracił protektorat, stawiając Edmunda w niebezpiecznej sytuacji. Jego sukces i autorytet wywołały wrogość wśród znamienitych zwolenników Yorka w południowej Walii. W kwietniu 1456 roku zwolennicy Yorka w Marchii Walijskiej, sir William Herbert i sir Walter Devereux, zebrali armię liczącą dwa tysiące żołnierzy, aby przywrócić kontrolę Yorka na tym obszarze, w tym odzyskać zamki, których Edmund był konstablem. Na początku doszło do potyczek w Herefordshire, a następnie armia udała się na zachód do Walii. Zaatakowali zamek Carmarthen i 10 sierpnia wzięli Edmunda do niewoli. Następnie ruszyli do Glamorgan i Llandaff, a ostatecznie zdobyli zamek Aberystwyth.

Edmund został uwolniony niedługo po pojmaniu i zmarł 3 listopada. Jako przyczynę śmierci podano dżumę. Ponieważ jednak jego śmierć była tak nagła i zaskakująca w tak młodym wieku, istnieje możliwość, że zmarł w wyniku przemocy lub złego traktowania w więzieniu. Mógł również odnieść rany w walce z ludźmi księcia Yorku. Małgorzata była w ciąży, samotna i zszokowana śmiercią męża.

Grób Edmunda Tudora w katedrze św. Dawida w Pembrokeshire w Walii.

Dochód z majątku Edmunda wyceniono na 600 funtów, a wszystkie jego posiadłości powróciły do Korony. Małgorzata otrzymała bardzo hojny dochód w wysokości 200 funtów w kwietniu 1457 roku. Jasper opuścił dwór po śmierci brata i powrócił do Walii. Stworzył bazę dla swojego hrabstwa i zebrał poparcie dla rodu Lancasterów. Wziął Małgorzatę pod swoją opiekę w zamku Pembroke, a jej syn Henryk Tudor, przyszły król Anglii Henryk VII, urodził się tam 28 stycznia 1457 roku.

Pierwotnie Edmunda pochowano w kościele franciszkanów w Carmarthen. Niemniej, jego szczątki zostały przeniesione do katedry św. Dawida podczas likwidacji klasztorów w 1536 roku. Na jego grobie znajduje się mosiężna akwaforta przedstawiająca młodego mężczyznę w zbroi, która została zamówiona przez króla Henryka VII. Epitafium na jego grobie głosi:

„Pod tym marmurowym kamieniem spoczywają kości tego najszlachetniejszego pana Edmonda, hrabiego Richmond, ojca i brata królów, który odszedł z tego świata w roku naszego Pana Boga MCCCCLVI trzeciego dnia miesiąca listopada: nad którego duszą Wszechmogący Jezu zmiłuj się.”

Bibliografia:

1. Bayani D.: Jasper Tudor: Godfather of the Tudor Dynasty, MadeGlobal Publishing, Lúcar (Almeria) 2015.
2. Cunningham S.: Henry VII, Routledge, Abingdon-on-Thames 2007.
3. Griffiths R. A., Thomas R. S.: The Making of the Tudor Dynasty, The History Press, Cheltenham 2011.
4. Meyer G. J.: The Tudors: The Complete Story of England’s Most Notorious Dynasty, Bantam, New York 2011. 

Prawa autorskie © Agnieszka Różycka

Joanna d'Albret, królowa Nawarry

 

Joanna d'Albret, późniejsza królowa Nawarry, urodziła się 16 listopada 1528 roku w St Germain-en-Laye we Francji. Była córką Henryka d'Albret, króla Nawarry, i Małgorzaty de Valois, królowej Nawarry, oraz siostrzenicą króla Francji Franciszka I. Niewiele wiadomo o wczesnych latach życia Joanny, ponieważ potomstwo płci żeńskiej, nawet królewskie i szlacheckie, nie było uważane za godne uwagi, dopóki nie osiągnęło wieku pozwalającego na małżeństwo i rodzenie dzieci.

Prawdopodobnie Joanna wychowywała się pod opieką przyjaciółki matki, Aymée de Lafayette, która mieszkała na obrzeżach Alençon w posiadłości Lonray. Wiadomo na pewno, że Aymée była guwernantką Joanny po 1532 roku, ale Joanna nie jest nawet wymieniana w korespondencji matki aż do tego roku. Joanna rzadko widywała się z matką lub ojcem; wiadomo, że jej ojciec odwiedził Alençon tylko dwa razy w okresie dzieciństwa Joanny. Choć wychowywała się w dobrobycie i wygodach, brakowało jej towarzystwa w jej wieku i nie doświadczyła w żaden sposób „życia rodzinnego”. Jej edukacją kierował francuski poeta i humanista Nicolas Bourbon.

Joanna d'Albret, królowa Nawarry (ok. 1560).
autor: François Clouet (1510-1572)

W 1537 roku król Franciszek nalegał, aby Joanna i jej służba przenieśli się do zamku Plessis-les-Tours, który znajdował się bliżej francuskiego dworu. Franciszek chciał posłużyć się Joanną do własnych celów w polityce zagranicznej, a tym samym pokrzyżować plany jej ojca, króla Henryka z Nawarry, który starał się wykorzystać Joannę dla dobra królestwa Nawarry. Wbrew woli Joanny, Franciszek wydał ją za mąż za Williama de la Marck, księcia Cleves w 1540 roku, gdy miała 11 lat. Jej rodzice, Małgorzata i Henryk, nie zgodzili się na to małżeństwo i „byli oszołomieni i zranieni arbitralną decyzją króla, który nie zważając na ich życzenia, narzucił wybór męża dla ich córki”. Joanna była zrozpaczona; podczas ślubu jej suknia była zbyt ciężka i nie mogła samodzielnie zejść do ołtarza, lecz musiała być niesiona. Mary Hays pisze, że ślub nigdy nie doszedł do skutku. Pomimo tego, że nadal nie wiadomo, jak to faktycznie było, to jednak zarówno Małgorzata, jak i Joanna złożyły prośbę o unieważnienie małżeństwa, co ostatecznie zostało zaakceptowane przez papieża Pawła III w 1545 roku, po tym jak sam książę zgodził się na unieważnienie w 1543 roku. Nancy Lyman Roelker pisze, że Paweł III zgodził się na rozwiązanie małżeństwa "na tej podstawie, że Joanna zgodziła się na ślub jedynie pod presją i że nigdy nie przestała protestować i że małżeństwo nigdy nie zostało skonsumowane".

Joanna nie przeniosła się z Nawarry do Niemiec, aby dołączyć do księcia de Cleves, ponieważ nie osiągnęła jeszcze dojrzałości płciowej, kiedy się pobrali, a Małgorzata „wyczerpała wszystkie wymówki, aby odłożyć jej wyjazd” do czasu unieważnienia małżeństwa. W październiku 1548 roku Jeanne wyszła za mąż po raz drugi, w Moulins, za Antoniego de Bourbon, księcia Vendome. Roelker pisze, że Joanna była „zachwycona” tym małżeństwem. Joanna i Antoni ciężko pracowali, aby zaaranżować spotkania z powodu jego kariery wojskowej, a ich korespondencja sugeruje wzajemne uczucie. W jednym z listów, datowanym na 1552 rok, Antoni pisze do Joanny, prosząc ją o pozwolenie od ojca, aby mógł odwiedzić ją w Bearn lub aby to ona mogła udać się w podróż, aby się z nim spotkać. Pisze: „Muszę cię zobaczyć, tu lub tam, ponieważ nie mogę dłużej bez ciebie żyć”. W 1551 roku Joanna urodziła swojego pierwszego syna, Henryka, który zmarł w 1553 roku. Dokładna przyczyna śmierci chłopca nie jest znana, ale kilka źródeł podaje, że było to przypadkowe uduszenie przez Aymee de Lafayette, przybraną matkę i guwernantkę Joanny, która trzymała go owiniętego w przewiewnym pokoju, aby zapobiec chorobom. Aymee została później zwolniona ze służby przez Joannę. 15 grudnia 1553 roku urodziła swojego drugiego syna, również Henryka, który zastąpił ją na tronie Nawarry i ostatecznie został królem Francji Henrykiem IV. W 1555 roku Joanna urodziła trzeciego syna, który zmarł w 1557 roku.

Henryk Bourbon, jedyny żyjący syn Joanny,
którego przedstawiła jako jednego
z prawowitych przywódców sprawy hugenotów. 

Kiedy ojciec Joanny, król Henryk z Nawarry, zmarł 25 maja 1555 roku, Joanna została królową Nawarry. W tym czasie Europę ogarnęły reformacyjne idee, nauki i pisma, które silnie wspierała matka Joanny, Małgorzata. Joanna podzielała wiarę swojej matki w ideały reformacji, ale z powodu gróźb ze strony króla Francji, Henryka II, ona i jej mąż nie mogli publicznie zadeklarować swoich protestanckich sympatii. Naukowcy nadal debatują nad tym, czy Antoni kiedykolwiek wierzył w doktrynę kalwińską: opowiedział się za nią w 1560 roku, następnie wyrzekł się jej ponownie w 1562 roku, a ostatecznie opowiedział się za reformacją na łożu śmierci.

W 1555 roku Joanna i Antoni uznali jednak za rozsądne udać się do Paryża, aby odwiedzić francuski dwór i rozwiać plotki dotyczące ich przekonań religijnych. Jednak podczas tej podróży w niewytłumaczalny sposób pozwolili byłemu mnichowi, Piotrowi Dawidowi, podróżować z nimi i głosić reformowane nauki w miastach mijanych po drodze. Z tego powodu, jak pisze Hays, „doktryny reformacji zapuściły korzenie, rozprzestrzeniły się i nigdy później nie zostały wykorzenione”. Kiedy Antoni i Joanna przybyli do Francji z Dawidem, król Henryk II poczuł się urażony, a czując się zagrożony, Dawid „zdradził swoją sprawę i zobowiązał się zwrócić swoich patronów katolicyzmowi”. Antoni i Joanna ostatecznie opuścili Francję z niesmakiem. W 1557 roku kilku ministrów udało się do Nawarry, aby poinstruować dwór królewski o zasadach reformacji.

Po uwięzieniu wraz z bratem, księciem Condé, za panowania Franciszka I i ocaleniu jedynie dzięki śmierci Franciszka, mąż Joanny, Antoni, żywił głęboko zakorzenioną nienawiść do Francji, zwłaszcza po tym, jak jego prawa nie zostały przywrócone wraz z sukcesją króla Henryka II. Wraz z Joanną zaczął publicznie bratać się z przywódcami hugenotów i „chwalił się, że w ciągu roku sprawi, że czysta ewangelia będzie głoszona w całej Francji”. Dzięki jego wsparciu reformacja zaczęła przybierać na sile, nawet na francuskim dworze. Jednak ze względu na strategię Katarzyny Medycejskiej, która obejmowała atrakcyjne oferty od Filipa II i papieża, Antoni ostatecznie porzucił swoją sprawę i przeszedł na stronę katolików. Próbował przekonać Joannę, by również porzuciła protestantów, ale ta stawiała opór; niezadowolona z jego złego traktowania, opuściła Francję i wróciła do Nawarry. Kalwin napisał do Joanny list, w którym wyraził uznanie dla jej odwagi, mówiąc: „Wiem, że nie potrzebujesz mojej rady (...), aby chwycić za broń i walczyć z (...) trudnościami, które cię spotykają”. Król Antoni był teraz „pogardzany przez frakcję, za którą się opowiadał, znienawidzony przez tę, którą zdradził, i potępiony przez uczciwych i prawych”, a wkrótce potem zmarł 17 listopada 1562 roku z powodu rany otrzymanej podczas oblężenia Rouen. Na łożu śmierci przysiągł, że jeśli dane mu będzie dłuższe życie, ponownie poprze nauki i ideały reformacji i po raz ostatni potępił katolików. Joanna nie była przy łóżku męża, gdy ten umierał, a gdy otrzymała wiadomość o jego śmierci, modliła się prywatnie przez kilka tygodni.

Joanna d'Albret kupująca zatrute rękawiczki od perfumiarza Katarzyny Medycejskiej, René.
Obraz historyczny autorstwa Pierre'a Charles'a Comte'a, Salon 1852. 

W Boże Narodzenie 1562 roku publicznie ogłosiła swoje reformatorskie przekonania religijne. Roelker pisze, że to w Boże Narodzenie 1560 roku Joanna publicznie zadeklarowała swoją prawdziwą wiarę. Ponieważ Joanna i Antoni byli w separacji przez kilka ostatnich lat jego życia, może to być możliwe, ale równie prawdopodobne jest, że czekała do jego śmierci, aby zadeklarować się jako kalwinistka. W tym czasie ufortyfikowała również Bearn, przygotowując się na rzekomy atak Hiszpanów. Jest również prawdopodobne, że zdawała sobie sprawę, że bitwy między katolikami a hugenotami mogą mieć miejsce w granicach Nawarry, więc prewencyjnie zarządziła te dodatkowe fortyfikacje i kontrole. Joanna zachęcała i „ustanowiła protestantyzm w całych swoich dominiach (...) zniosła papiestwo, przejęła wpływy kościelne i przeznaczyła je na wsparcie ministrów i szkół”. Bez groźby złego traktowania przez męża, Joanna była w stanie otwarcie zapewnić ochronę hugenotom i zwolennikom reformacji, choć nie połączyła sił z armią hugenotów. Przejęła pełną kontrolę nad sprawami państwa i rozmieściła lojalnych seneszali na swoich ziemiach, aby zarządzali mniejszymi kwestiami i upewniali się, że sprawy religijne, społeczne i polityczne były załatwiane w sposób, który uważała za właściwy. Roelker pisze, że Joanna położyła również nacisk na wyeliminowanie korupcji finansowej, która szerzyła się, gdy jej mąż był królem: „Joanna zaostrzyła nadzór nad rachunkami i obiecała właścicielom majątków, że wyrzuci wszelkich oszustów”. Joanna ciężko pracowała, aby utrzymać przynajmniej luźne stosunki dyplomatyczne z Katarzyną Medycejską.

W 1563 roku Joanna została wezwana przez Rzym. Papież oświadczył, że Joanna nie stawi się na proces, jej pozycja, ziemie i władza zostaną jej odebrane, a ona sama będzie sądzona jako heretyczka. W ostatniej chwili dwór francuski, zachęcony przez Katarzynę Medycejską, odwołał nakaz.  Było to korzystne rozwiązanie dla Joanny, ponieważ nie musiała radzić sobie ze skutkami takiego procesu; ponadto, ponieważ nie musiała stawić się na rozprawę, pozostała w Nawarze, aby poradzić sobie z kłopotami wywołanymi tam przez jej katolickich poddanych. Joanna przez wiele lat czuła się dłużniczką Katarzyny.

Marmurowy posąg Joanny d'Albret w Paryżu (1848).
autor: Jean-Louis Brian (1805-1864)
fot. Tosca

W połowie lat 60. XV wieku Joanna znajdowała się pod ciągłą presją ze wszystkich stron. Katarzyna Medycejska i król Karol IX grozili jej wygnaniem i zajęciem jej ziem, jeśli nie podporządkuje się doktrynie katolickiej osobiście i politycznie. Dodatkowo, gdy Joanna podpisała rozporządzenia z lipca 1566 roku, które „odnowiły i rozszerzyły zakazy przeciwko katolickim ceremoniom i ustanowiły pierwsze »purytańskie« prawa przeciwko bluźnierstwu, pijaństwu, hazardowi i prostytucji”, w Nawarze wybuchły protesty. Między wiosną 1567 roku a latem 1569 roku w Nawarze miały miejsce trzy zorganizowane bunty, z którymi Joanna doskonale sobie poradziła „najpierw [poprzez] stłumienie militarne, a następnie, gdy odzyskała przewagę, przez zastąpienie brutalnej siły presją polityczną i działaniami prawnymi, którym towarzyszyły ustępstwa, kompromisy i ogólne ułaskawienia dla »małych ludzi«”.

W 1568 roku Joanna opuściła Nawarrę i dołączyła do kilku przywódców protestanckich w Cognac, aby bardziej zaangażować się w strategię i realizację wydarzeń w ramach ruchu reformatorskiego. Tam odbyła naradę ze swoim szwagrem, księciem Condé, i przedstawiła mu swojego syna Henryka, księcia Nawarry. Henryk był również oddany sprawie reform, ponieważ od urodzenia matka wpajała mu protestanckie ideały. W tym czasie Joanna przekazała większość swoich klejnotów i kosztowności na sprzedaż, aby zebrać pieniądze dla wojsk reformatorskich, które wciąż walczyły z wojskami francuskimi w różnych miejscach, gdyż francuskie wojny religijne wciąż się przeciągały. Po spędzeniu czasu w Cognac, Joanna udała się do La Rochelle, gdzie napisała listy do zagranicznej rodziny królewskiej, w tym do królowej Elżbiety I, wyjaśniając sprawę reformatorów i uzasadniając swoje poparcie dla dalszej walki. Joanna objęła przywództwo nad kobietami, które schroniły się w La Rochelle, zajmując się strategią, planowaniem i negocjacjami podczas wojny. La Rochelle pozostało centrum aktywności hugenotów, intelektualnej, politycznej i wojskowej, aż do ostatecznego zniszczenia w 1628 roku. Niestety, podczas nieobecności Joanny, katolicy przejęli kontrolę nad znaczną częścią Nawarry, a po tym, jak wojska reformatorskie ostatecznie stłumiły bunt, kilku katolickich przywódców zostało skazanych na śmierć, co naruszyło artykuły kapitulacyjne i wywołało ponowne niepokoje i protesty.

Rodzice Joanny: królowa Małgorzata z Nawarry (Małgorzata d'Angoulême)
i Henryk d'Albret, król Nawarry.

Pod pretekstem rozpoczęcia negocjacji pokojowych zaproponowano zaręczyny między Henrykiem, księciem Nawarry, a Małgorzatą Francuską, siostrą Karola IX. Joanna walczyła z tą propozycją przez wiele miesięcy, ale ostatecznie poddała się z nieznanych powodów. Na początku lat 70. XVI wieku chorowała z przerwami i jest prawdopodobne, że jej siła i wola protestu ostatecznie się wyczerpały. Aby przygotować się do tych „niepomyślnych zaślubin”, Joanna udała się do Paryża, a po przyjeździe nagle zachorowała i zmarła 10 czerwca 1572 roku. Hays pisze, że wielu podejrzewało truciznę jako przyczynę śmierci Joanny, ale Elena Woodacre zauważa, że nie ma wyraźnych dowodów na to twierdzenie. Inne sugestie dotyczące przyczyny jej śmierci, w tym gruźlica i infekcja piersi, również nie zostały potwierdzone, więc prawdziwa przyczyna nie jest znana. Wiadomo jednak, że gruźlica występowała w rodzinie Joanny i że chorowała ona okresowo przez całe życie. Zwiększa to prawdopodobieństwo, że przyczyną jej śmierci była właśnie gruźlica. Jej przedwczesna śmierć pozwoliła jej uciec przed okropnościami masakry pamiętnej nocy św. Bartłomieja, kiedy to Karol IX i jego matka Katarzyna Medycejska zarządzili rzeź setek protestantów i przywódców hugenotów. Przed śmiercią Joanna błagała syna, by wytrwał w działaniach na rzecz reformacji.

Joanna poprosiła o pochówek w tym samym grobowcu co jej ojciec, bez zbędnego przepychu. Wraz ze spuścizną jej działań na rzecz reformacji religijnej i jej siły jako władczyni Nawarry, Joanna była chwalona za publikację zarówno prozy, jak i wierszy. Francuski pisarz i historyk Theodore-Agrippa d'Aubigne powiedział o Joannie: „Posiadała męski umysł, wzniosłe zdolności, wielkoduszność i hart ducha, odporne na wszelkie przeciwności losu”.

Bibliografia:

1. Hays M.: Jane D’Albret. Female Biography (or Memoirs of Illustrious and Celebrated Women, of all Ages and Countries), R. Phillips, London 1803.
2. Pearce E.: Jeanne D’Albret, Project Continua, (March 21, 2015).
3. Roelker N. L.: Queen of Navarre Jeanne d’Albret 1528-1572, Harvard University Press, Cambridge 1968.
4. Woodacre E.: Queens and Queenship, ARC Humanities Press, Amsterdam 2021. 

 

Prawa autorskie do tekstu i tłumaczenia fragmentów książek © Agnieszka Różycka

Marcin Brzostowski – WWW.HUSARIA.PL

Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Autora. Dziękuję!

Wydawnictwo: E-BOOKOWO

Będzin 2024

 

Najnowsza książka Marcina Brzostowskiego to wciągająca opowieść, która zanurza czytelnika w surrealistycznym świecie przesiąkniętym groteskowym absurdem, tworząc narrację równie zabawną, co skłaniającą do myślenia. Fabuła powieści koncentruje się na perypetiach ponad trzydziestoletniego prezentera telewizyjnego, który w wyniku serii nieprawdopodobnych wydarzeń zostaje wybrany na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ten fakt już sam w sobie rozpoczyna w życiu głównego bohatera komiczną, ale też niepokojącą przygodę w świecie tajnych agentów, korporacji dzierżących potężną władzę i społeczeństwa wołającego o zbawienie. Ponadto wydarzenie to otwiera drogę do satyrycznej wizji władzy, wpływu mediów i słabości demokratycznych instytucji.

Główny bohater stanowi ucieleśnienie współczesnego rozczarowania. I chociaż jego powierzchowna charyzma przyniosła mu sławę jako prezenterowi telewizyjnemu, to jednak teraz odkrywa, że jest nieprzygotowany do przytłaczającej roli przywództwa. Jest zatem postacią, która początkowo czuje się zagubiona, lecz z czasem coraz bardziej zdaje sobie sprawę z machinacji tajnych służb i korporacji, które manipulują społeczeństwem zza kulis. Autor zręcznie operuje humorem, łącząc absurd z ostrym komentarzem społecznym, który głęboko rezonuje ze współczesnymi odbiorcami. Wykorzystuje głównego bohatera do eksploracji tematów tożsamości, władzy i skuteczności samozwańczych zbawców w sferze politycznej. Absurd całej tej sytuacji jest spotęgowany przez jego brak doświadczenia zestawiony z ciężarem nowej roli, co może rzucać czytelnikom wyzwanie, by zakwestionować naturę autorytetu i często absurdalne machinacje tych, którzy sprawują władzę w państwie. Ponadto przemiana bohatera z zaabsorbowanego sobą celebryty w niepewnego przywódcę, który musi stawić czoła zawiłościom rządzenia i ratowania społeczeństwa, jest zarówno zabawna, jak i skłaniająca do refleksji.

Styl pierwszoosobowej narracji powieści jest zaskakująco dynamiczny, co odzwierciedla chaos politycznego świata, który stara się skrytykować. Umiejętne wykorzystanie przez Marcina Brzostowskiego groteskowych obrazów służy tylko wzmocnieniu absurdalności rozgrywających się wydarzeń. Czytelnicy otrzymują zatem kuriozalne scenariusze i osobliwe postacie, które przesuwają granice rzeczywistości, prowadząc do momentów wywołujących zarówno śmiech, jak i dyskomfort. Ta mieszanka humoru i niekiedy również grozy budzi natychmiastową reakcję, zachęcając czytelników do refleksji nad absurdami, jakie często definiują dyskurs polityczny.

Jako nowo wybrany prezydent, główny bohater wyrusza z misją wdrożenia swojego wielkiego planu ratunkowego dla polskiego społeczeństwa. Jest to zadanie równie szlachetne, co naiwne. W tym kontekście Marcin Brzostowski maluje żywy obraz wyzwań, przed którymi staje jego bohater, gdzie każda inicjatywa spotyka się z biurokratyczną machiną, korporacyjną chciwością i manipulacyjnymi działaniami służb specjalnych. Absurdalność tego biurokratycznego koszmaru stanowi odzwierciedlenie współczesnego świata polityki, co często bardziej przypomina mroczne komedie, niż poważne rządy.

Kluczowym zagadnieniem powieści jest bez wątpienia to, czy jednostka może dokonać znaczących zmian w wadliwym systemie. Pełne pasji, choć naiwne próby realizacji wielkiej wizji polskiego społeczeństwa przez głównego bohatera przypominają zmagania wielu rzeczywistych liderów. Marcin Brzostowski pozostawia czytelnikowi zastanowienie się nad tym, czy takie aspiracje są szlachetne, czy może tylko zwyczajnie głupie. Jest to doskonała decyzja, która wzmacnia treść książki i zachęca do krytycznego myślenia.  

Niniejsza powieść to bez wątpienia wciągająca i niekonwencjonalna lektura rzucająca wyzwanie ogólnie przyjętym standardom, jednocześnie ujawniając perypetie władzy i przywództwa. To nie tylko humorystyczny komentarz społeczny, ale przede wszystkim głęboka eksploracja ludzkich ambicji, absurdu władzy i złożoności oczekiwań społecznych. Autor stworzył narrację, która jest równie zabawna, co wnikliwa, a przy tym doskonale łączy absurd z trafną krytyką społeczną. To, czy ktoś uważa plan głównego bohatera za sprawiedliwy lub wykonalny, może zależeć od osobistych przekonań, ale jedno jest pewne – ta powieść sprawi, że czytelnik będzie zastanawiał się nad rolą jednostek w ramach szerszych konstrukcji społecznych jeszcze długo po przeczytaniu ostatniej strony.

Czytelnicy, którzy zdecydują się na tę chaotyczną podróż, z pewnością znajdą w niej wiele tematów skłaniających do refleksji i momenty pełne humoru. Ta powieść spodoba się tym, którzy cenią sobie satyryczną fikcję mającą odwagę odkrywać absurdalne realia naszego politycznego ducha czasu. Ostatecznie fabuła powieści zachęca każdego z nas do refleksji nad społeczeństwem, w którym żyjemy na co dzień, i rolami, jakie w nim odgrywamy – czy to jako zwykli obserwatorzy, czy aktywni uczestnicy trwającej sagi, jaką jest życie.

Agnieszka Różycka

tłumaczka, autorka, eseistka, dziennikarka