Jedenaście faktów z życia Katarzyny Howard

Katarzyna Howard (ok. 1525-1542) była piątą żoną Henryka VIII Tudora (1491-1547), którego poślubiła 28 lipca 1540 roku, a było to zaledwie trzy tygodnie po anulowaniu bardzo krótkiego małżeństwa króla z Anną Kliwijską (1515-1557). Niemniej związek Henryka, który miał wówczas już pięćdziesiąt lat, i Katarzyny, która prawdopodobnie była wtedy jeszcze nastolatką, zakończył się tragicznie. Otóż, monarcha odkrył niechlubną przeszłość Katarzyny. Chodziło oczywiście o jej romanse i nieprzyzwoite wyczyny seksualne. Została zatem oskarżona o zdradę, co oznaczało, że rychło będzie musiała położyć głowę pod katowski topór. Katarzyna Howard została zatem stracona w londyńskiej Tower 13 lutego 1542 roku. Ile tak naprawdę wiemy o tej młodziutkiej żonie Henryka VIII, której życie zakończyło się zdecydowanie przedwcześnie? Czy faktycznie była spokrewniona z Anną Boleyn (ok. 1501-1536)? Ile rzeczywiście miała lat w chwili śmierci? Kiedy umarła? Czy jej duch naprawdę nawiedza pałac Hampton Court, jak twierdzą niektórzy?

Katarzyna Howard  w 1541 roku.
Szkic autorstwa Hansa Holbeina
Młodszego (ok. 1498-1543).

Kiedy tak naprawdę urodziła się Katarzyna Howard?

Powszechnie uważa się, że Katarzyna Howard przyszła na świat pomiędzy 1518 a 1524 rokiem, lecz dokładna data jej narodzin nie jest znana. Urodziła się w rodzinie arystokratycznej. Była córką młodszego brata 3. księcia Norfolk, Edmunda Howarda (ok. 1478-1539), co oznaczało, że po linii prostej była też kuzynką Anny Boleyn. Niewiele wiadomo natomiast na temat wczesnych lat życia Katarzyny, lecz historycy opisują je jako bezładne dzieciństwo, z dominującą i dbającą o wszystko matką, oraz ojcem posiadającym słaby charakter, a do tego wciąż popadającym w długi i żyjącym pod pantoflem żony. Matka Katarzyny zmarła, gdy ta była dzieckiem, więc w wieku około dziesięciu lub dwunastu lat, dziewczynka została wysłana do domu swej prababki, Agnieszki Howard, księżnej Norfolk (1477-1545), która mieszkała na wsi w pobliżu Horsham w West Sussex. Tak więc generalnie młoda Katarzyna miała niewiele perspektyw, by móc wieść życie na wysokim poziomie.

W jaki sposób wychowywano Katarzynę Howard?

Niektórzy pisarze, jak na przykład Philippa Gregory, opisują w swoich powieściach domostwo księżnej Agnieszki Howard jako pełne młodych podopiecznych i innego licznego towarzystwa, co oczywiście mogło skutkować tym, że w takiej komunie brak było jakiegokolwiek nadzoru nad młodymi pannami, więc mogły robić co tylko im się żywnie podobało. A zatem Katarzynie i jej przyjaciółkom pozwalano przebywać w dużym wspólnym dormitorium w towarzystwie mężczyzn, zaś sama Katarzyna była wówczas młoda, wesoła i pełna życia i w żadnym razie nie garnęła się do nauki ani do bycia pobożną. Fakt ten może jedynie świadczyć o tym, że dziewczyna nie miała najmniejszych szans, by otrzymać wychowanie adekwatne do tego, jakie posiadały panny z dobrych domów.

Czy Katarzyna Howard naprawdę musiała wstydzić się swojej niechlubnej przeszłości seksualnej?

Kiedy Katarzyna miała około trzynastu lat, wówczas uwikłała się w romans ze swoim nauczycielem muzyki, Henrykiem Mannockiem, znanym także jako Manox lub Mannox (1515-1564), którego zatrudniono, by nauczyć dziewczęta grać na instrumentach klawiszowych. Kiedy w 1541 roku Katarzyna została oskarżona o zdradę, zapytano ich o to, czy faktycznie coś ich łączyło w przeszłości, lecz oboje zgodnie zaprzeczyli, jakoby kiedykolwiek poszli ze sobą do łóżka. Natomiast Katarzyna na pewno miała romans z młodym szlachcicem, Franciszkiem Derehamem (1513-1541), który był sekretarzem w domu jej prababki w latach 1537-1539. Ich związek trwał przez dłuższy czas i niemalże na pewno zostali kochankami, gdyż wiadomo, że zwracali się do siebie wzajemnie „mężu” i „żono”. Franciszek Dereham nawet zdecydował się powierzyć Katarzynie pieniądze podczas jednej z podróży, lecz zazdrosny Henryk Mannock poinformował o wszystkim księżną Agnieszkę Howard, która bardzo szybko położyła kres romansowi swojej podopiecznej.

Agnieszka Howard, czyli
przybrana prababka Katarzyny.
To właśnie w jej domu miało
dochodzić do seksualnych
ekscesów przyszłej
królowej Anglii.
Autor portretu nieznany.

Czy Katarzyna Howard rzeczywiście była  wykorzystywana seksualnie?

Niektórzy historycy twierdzą, że seksualne stosunki Katarzyny zarówno z Mannockiem, jak i Derehamem miały miejsce bez jej zgody. Uważają oni bowiem, że podczas gdy Katarzyna przebywała pod dachem księżnej Norfolk, była wykorzystywana seksualnie przez dwóch mężczyzn. Działo się tak dlatego, iż obaj powoływali się na swoją uprzywilejowaną pozycję, jaką zapewniono im w domu Agnieszki Howard, zaś sama Katarzyna nie miała w tej sprawie nic do powiedzenia i nie mogła się w żaden sposób bronić. Poza tym przyszła żona Henryka VIII Tudora była wówczas tylko nastolatką (miała wtedy jakieś jedenaście lub dwanaście lat), a więc z jednej strony mogło jej po prostu imponować takie zachowanie ze strony otaczających ją mężczyzn, zaś z drugiej brała je za normalność, ponieważ mężczyźni ci byli poniekąd za nią odpowiedzialni. Dlatego też wielu uważa dziś Katarzynę Howard za głupiutką i nierozgarniętą panienkę, którą interesowały jedynie piękne stroje i bogactwo, jakim mogła się otaczać dzięki kontaktom z mężczyznami.

Czy gdyby Katarzyna Howard nie wyszła za Henryka VIII, mogłaby zostać panią Culpeper?

Pod koniec 1539 roku, dzięki interwencji stryja Katarzyny, Tomasza Howarda, 3. księcia Norfolk (1473-1554), dziewczyna została wybrana na damę dworu Anny Kliwijskiej, kiedy ta została królową Anglii. Henryk i Anna pobrali się bowiem w styczniu 1540 roku, gdy Anna miała dwadzieścia cztery lata, zaś Henryk przeżywał czterdziestą ósmą wiosnę życia. Ich małżeństwo trwało jednak bardzo krótko, bo zaledwie sześć miesięcy. Przebywając na dworze, Katarzyna Howard utrzymywała kontakty z Tomaszem Culpeperem (ok. 1514-1541), który służył wówczas królowi w jego komnatach. W tym samym czasie w królewskim pałacu gruchnęła wieść, że Katarzyna i Tomasz chcą się pobrać. Lecz Henryk nie zamierzał do tego dopuścić, więc zablokował to rzekome małżeństwo, prosząc o rękę Katarzyny. Podstarzały król zakochał się bowiem w młodziutkiej pannie Howard i zaczął wysyłać jej tony prezentów, a także pisać do niej listy miłosne. To wszystko sprawiło, że 28 lipca 1540 roku, czyli zaledwie trzy tygodnie po unieważnieniu małżeństwa z Anną Kliwijską, król poślubił Katarzynę w pałacu Oatlands w Surrey, czyniąc ją jednocześnie swoją piątą z kolei żoną. Dla Katarzyny było to zatem prawdziwe spektakularne przejście z ciemności do rezydencji władzy.

Pałac Oatlands, czyli miejsce ślubu Katarzyny Howard i Henryka VIII Tudora.
Malowidło pochodzi z XVII wieku.
autor nieznany

Czy Henryk VIII był co najmniej trzydzieści lat starszy od Katarzyny Howard?

Henryk VIII Tudor miał prawie pięćdziesiąt lat, kiedy ożenił się z nastoletnią Katarzyną Howard, a poza tym poważnie podupadał na zdrowiu. W dodatku król nie był w stanie się poruszać z powodu wciąż odnawiającej się rany na nodze, której nabawił się podczas jednego z turniejów. Rana z każdym dniem ropiała coraz bardziej, co sprawiało, że za monarchą ciągnął się nieprzyjemny zapach, zaś nadworni medycy byli bezradni. Jak gdyby tego było mało, Henryk był tak bardzo otyły, że przypominał wręcz monstrum. W dniu, kiedy koronowano go na króla Anglii, mierzył w talii trzydzieści dwa cale (osiemdziesiąt jeden centymetrów), natomiast zanim poznał Annę Kliwijską, obwód jego talii zbliżał się do pięćdziesięciu dwóch cali (sto trzydzieści dwa centymetry).

Czy Katarzyna Howard była dobrą macochą dla Marii I Tudor i Elżbiety I Tudor?

Katarzyna, która była co najmniej dwa, a może nawet siedem lat młodsza od starszej córki Henryka VIII Tudora, uważała swoją rolę macochy za niezwykle trudną do wypełnienia. Według historyków relacje pomiędzy przyszłą Marią I Tudor (1516-1558) a Katarzyną Howard początkowo były naprawdę niełatwe. W dniu 5 grudnia 1540 roku Eustachy Chapuys (ok. 1492-1556), hiszpański ambasador przebywający na dworze Henryka VIII Tudora w latach 1529-1545, powiedział siostrze cesarza Karola V Habsburga (1500-1558), Eleonorze Austriackiej, zwanej także Kastylijską (1498-1558), że młoda królowa Katarzyna próbowała właśnie pozbyć się dwojga służących Marii, ponieważ wierzyła, że księżniczka okazuje mniejszy szacunek jej niż jej poprzedniczkom.

Niemniej napięte stosunki pomiędzy tymi dwiema kobietami zaczęły się w końcu uspokajać, a Maria i Katarzyna okazywały sobie nawzajem serdeczność. W maju 1541 roku Eustachy Chapuys poinformował, że Katarzyna negocjowała ze swym królewskim małżonkiem pozwolenie na powrót Marii na dwór. Potem młoda królowa miała ofiarować Marii w prezencie złotą kulkę zapachową ozdobioną klejnotami i perłami. Tymczasem Katarzyna odkryła, że jest wielką wielbicielką swojej młodszej pasierbicy, księżniczki Elżbiety (1533-1603), która miała tylko siedem lat, gdy panna Howard stawała na ślubnym kobiercu u boku Henryka VIII. W związku z istniejącymi więzami krwi (matka Elżbiety, Anna Boleyn, była bowiem kuzynką Katarzyny po linii prostej), na dworze mówiono, że młoda królowa i rudowłosa księżniczka doskonale się dogadują podczas tych nielicznych spotkań, jakie były ich udziałem.

Autentyczny list Katarzyny Howard
do Tomasza Culpepera (1541).

Czy Katarzyna Howard naprawdę miała pozamałżeński romans?

Największym błędem Katarzyny Howard, jak wielu twierdziło, było to, że kontynuowała swój romans z Tomaszem Culpeperem po tym, jak poślubiła Henryka VIII Tudora. Istnieją przesłanki ku temu, aby uważać, że pokojówka Katarzyny – Jane Boleyn, lady Rochford (z domu Parker; ok. 1505-1542) – która wcześniej zeznawała przeciwko swojemu mężowi, Jerzemu Boleyn (ok. 1504-1536), oraz szwagierce, Annie Boleyn, pomagała Katarzynie organizować w tajemnicy spotkania z Tomaszem Culpeperem, podczas gdy król przebywał poza dworem. Lecz to wcześniejsze związki Katarzyny ostatecznie przypieczętowały jej los. Latem 1541 roku, gdy dwór Henryka rozpoczął królewski objazd po kraju, plotki o niedyskrecji Katarzyny nadal ją prześladowały, zaś ona sama była zmuszana przez szantażystów do tego, aby wstawiać się za nimi u króla i wypraszać im u niego to, czego akurat zażądali albo po prostu „załatwiać” im awanse społeczne. W zamian szantażyści, nawet ci spoza dworu, obiecywali zachować romans królowej w tajemnicy.

Niemniej wiadomość o romansie Katarzyny dotarła w końcu do Tomasza Cranmera (1489-1556), arcybiskupa Canterbury i bliskiego przyjaciela samego Henryka VIII Tudora. Cranmer dowiedział się bowiem, że nauczyciel muzyki, wspomniany wyżej Henryk Mannock, chwali się wszem i wobec, iż znał niegdyś Katarzynę, a ich znajomość wykraczała daleko poza relacje nauczyciel-uczennica. Arcybiskup dowiedział się również o znajomości Franciszka Derehama z królową. Wiedział o ich zażyłej znajomości, która miała miejsce jeszcze przed ślubem Katarzyny z Henrykiem. Do Tomasza Cranmera dotarły także informacje o tym, iż Dereham spał z Katarzyną sto nocy w ciągu roku ubrany w dublet z wężem wijącym się między prześcieradłami.

Tamzin Merchant jako Katarzyna Howard
w serialu Dynastia Tudorów (2010).

Relacja Katarzyny z Franciszkiem Derehamem, którego rzekomo nazywała „mężem” i uprawiała z nim seks, unieważniłaby jej małżeństwo z królem, ponieważ Katarzyna i Franciszek technicznie byli małżeństwem zgodnie z ówczesnym prawem kanonicznym egzekwowanym przez Kościół. Wiedząc o tym, Tomasz Cranmer szczegółowo postawił królowej zarzuty w liście skierowanym do Henryka. Tak więc skoro tylko dwór powrócił do Londynu po zakończonym objeździe kraju, arcybiskup zostawił swój list w ławce, w której Henryk codziennie siadał podczas nabożeństwa w królewskiej kaplicy. Oczywiście zrobił to, będąc pewnym, że król list znajdzie i przeczyta. Już wkrótce rozpoczęło się śledztwo dotyczące przeszłości Katarzyny. Franciszek Dereham, który został aresztowany i torturowany, ostatecznie przyznał się do winy i, mówiąc kolokwialnie, wsypał również Tomasza Culpepera, którego także aresztowano i poddano torturom. Tymczasem Henryk Mannock został wypuszczony na wolność.

Czy Katarzyna Howard została oskarżona o zdradę?

Katarzyna, która zawsze zaprzeczała, iż kiedykolwiek wyszła za mąż za Franciszka Derehama, została oskarżona o zdradę i zamknięta w Syon House (dawniej Syon Abbey), które obecnie znajduje się w zachodnim Londynie, zaś w czasach Tudorów klasztor ten należał do parafii Isleworth w hrabstwie Middlesex. Byłych kochanków oskarżono o spiskowanie przeciwko władcy na postawie tak zwanego Aktu Zdrady z 1534 roku, zgodnie z którym praktycznie każdy mógł zostać osądzony jako zdrajca. Uważano bowiem, że Katarzyna planowała popełnić cudzołóstwo z Franciszkiem Derehamem i Tomaszem Culpeperem. Tak więc podczas gdy Katarzyna była niewinna stawianych jej zarzutów dotyczących dokonania jakiejkolwiek faktycznej zbrodni, warunki Aktu Zdrady z 1534 roku pozwoliły Henrykowi potępić ją za domniemaną zdradę małżeńską.

Zarówno Dereham, jak i Culpeper zostali osądzeni, zaś ich wina opierała się na rzekomym romansie z Katarzyną. Skazano ich jednak na śmierć za zdradę. Franciszka Derehama najpierw powieszono, a kiedy jeszcze tliła się w nim iskierka życia, odcięto go i poćwiartowano, podczas gdy Tomasza Culpepera ścięto. Głowy obydwu mężczyzn zostały wbite na pale i wystawione na widok publiczny na London Bridge. Tymczasem Katarzyna nie stanęła przed sądem, lecz zamiast tego została skazana na śmierć na podstawie aktu orzekającego pozbawienie praw obywatelskich oraz konfiskatę majątku (z ang. Act of Attainder), który został podpisany ręką samego króla. Królową ścięto w Tower of London o dziewiątej rano w poniedziałek 13 lutego 1542 roku wraz z lady Jane Boleyn. Katarzyna Howard była zatem królową jedynie osiemnaście miesięcy.

Syon House vel Syon Abbey  pomiędzy 1700 a 1750 rokiem.
autor: Robert Griffier (1675-1727)

Czy Katarzyna Howard miała zaledwie siedemnaście lat, gdy została stracona?

Tego rodzaju opinia opiera się na domysłach francuskiego ambasadora, Karola de Marillac (1510-1560), który stwierdził, że Katarzyna urodziła się w 1521 roku, zaś kiedy położyła głowę na katowskim pniu, miała lat dwadzieścia jeden. Pomimo że nie jest możliwe, aby dokładnie określić wiek Katarzyny, to jednak w pewnym sensie można oprzeć się na zapisach testamentowych dwóch jej krewnych, którzy rok urodzenia królowej Anglii datują na lata 1523-1527, co sugeruje, że w chwili śmierci była znacznie młodsza niż uważał francuski ambasador. Z kolei jedna z hiszpańskich kronik idzie znacznie dalej i według zapisków tam zawartych, Katarzyna Howard urodziła się w 1525 roku, więc kiedy przyszło jej umierać nie miała więcej, jak siedemnaście lat. Piąta żona Henryka VIII Tudora została pochowana w Królewskiej Kaplicy pod wezwaniem Świętego Piotra w Okowach (z ang. The Chapel Royal of St. Peter ad Vincula) w Tower of London.

Czy duch Katarzyny Howard naprawdę błąka się po komnatach pałacu Hampton Court?

Kiedy Katarzyna Howard została aresztowana w pałacu Hampton Court w listopadzie 1541 roku, sądziła, że pozbyła się swoich strażników i krzycząc, ile tylko miała sił w płucach, biegła korytarzem do królewskiej prywatnej kaplicy, gdzie spodziewała się ujrzeć Henryka uczestniczącego we mszy. Błagała króla o miłosierdzie, lecz bezskutecznie. Dzisiaj wielu uważa, że ducha Katarzyny można zobaczyć, a nawet usłyszeć, krzyczącego i biegnącego wzdłuż tego, co obecnie znane jest jako Haunted Gallery (z pol. Nawiedzona Galeria). Choć pracownicy Haunted Gallery otwarcie mówią, że nigdy tak naprawdę nie widzieli ducha Katarzyny Howard, to jednak jest coś, co może świadczyć o obecności królowej w tym miejscu. Otóż, gdy staniemy w jednym konkretnym miejscu w załomie galerii, wyraźnie odczuwamy nagły spadek temperatury. Tego dziwnego zjawiska nikomu do tej pory nie udało się logicznie wyjaśnić.