Janusz Przymanowski – „Czterej pancerni i pies”

 

Wydawnictwo: Krajowa Agencja Wydawnicza

Warszawa 1987

Tom 1 & 2

Jeśli nadużywany przymiotnik „kultowy” zachował w dzisiejszych czasach resztki pierwotnego znaczenia, to z całą pewnością należy odnieść je do rodzica wszystkich kultowych zjawisk w polskiej powojennej kulturze masowej: powieści Janusza Przymanowskiego >>Czterej pancerni i pies<< oraz opartego na niej serialu telewizyjnego.

Czterej pancerni i pies to dzieło, które można śmiało określić mianem kultowego w polskiej kulturze masowej. Janusz Przymanowski stworzył nie tylko powieść, ale też zjawisko, które stało się częścią zbiorowej pamięci kolejnych pokoleń Polaków. Dla dzisiejszych trzydziesto- i czterdziestolatków, a także ich dzieci, opowieść o przygodach załogi czołgu „Rudy 102” i wiernego psa Szarika to nie tylko wspomnienie dzieciństwa, ale także symbol tamtych czasów, w których odwaga, przyjaźń i patriotyzm były na porządku dziennym.

Powieść Przymanowskiego, wydana po raz pierwszy w 1963 roku, opowiada historię czterech żołnierzy i ich psa, którzy walczą z niemieckim okupantem podczas II wojny światowej. Książka, łącząca w sobie elementy realistyczne z przygodowymi, dociera do głęboko zakorzenionych w narodowej kulturze wartości. Bohaterowie, mimo że są fikcyjni, stają się dla czytelników reprezentacją siły, braterstwa i buntu przeciwko zbrojnej tyranii.

Serial telewizyjny, który powstał na podstawie powieści, zyskał ogromną popularność w latach 70. i 80. XX wieku, stając się jednym z najważniejszych elementów polskiej telewizji. Odzwierciedla nie tylko intrygującą fabułę, ale również ducha epoki, w której został stworzony. Szerokie grono widzów łatwo zidentyfikowało się z postaciami, a ich perypetie stały się tematem wielu rozmów oraz wspomnień.

Warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki Przymanowski konstruuje swoich bohaterów. Każdy z Czterech Pancernych ma swoje unikatowe cechy, które sprawiają, że są oni nie tylko postaciami literackimi, ale także symbolami przyjaźni i lojalności. Ich zmagania nie dotyczą tylko bitew, ale przede wszystkim relacji międzyludzkich oraz moralnych wyborów, które są aktualne nawet w dzisiejszych czasach.

Czterej pancerni i pies to nie tylko historia wojenna. To opowieść o tym, co znaczy być człowiekiem w trudnych czasach, o sile przyjaźni i poświęceniu dla wspólnego dobra. Dlatego też, mimo upływu lat, zarówno książka, jak i jej telewizyjna adaptacja, pozostają wciąż żywe w pamięci Polaków. Są one głęboko osadzone w polskiej kulturze, a ich przesłanie jest ponadczasowe, jeśli wziąć pod uwagę relacje pomiędzy poszczególnymi bohaterami.

Podsumowując, Czterej pancerni i pies to arcydzieło, które zasługuje na miano kultowego w polskiej literaturze i telewizji, pomimo że z prawda  historyczną ma niewiele wspólnego. Trzeba jednak pamiętać, że zarówno książka, jak i serial powstały w latach komunizmu, a więc w czasach kiedy cenzura kultury była na porządku dziennym i – tak jak w tym przypadku – Związek Radziecki był przyjacielem, a cała reszta wrogiem. Niemniej, Janusz Przymanowski stworzył uniwersalną opowieść, która z powodzeniem przetrwała próbę czasu, choć zapewne już tak nie fascynuje i nie inspiruje nowych pokoleń, jak miało to miejsce w przeszłości.