Literat Stycznia 2014

ELŻBIETA CHEREZIŃSKA

Elżbieta Cherezińska urodziła się w Pile w 1972 roku. Swoje rodzinne miasto opuściła bardzo szybko, aby podjąć edukację na Wydziale Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Choć na stałe mieszka w Kołobrzegu, to jednak z Wielkopolską łączy ją pasja do pisania książek, gdyż to właśnie poznańskie wydawnictwo Zysk i S-ka zainteresowało się publikacją jej powieści. Jest autorką niezwykle poczytnych i zbierających doskonałe recenzje powieści historycznych. Spod jej pióra wyszły między innymi takie tytuły jak: „Gra w kości”, „Legion” czy „Korona śniegu i krwi”. W 2009 roku pisarka otrzymała stypendium im. Jerzego Koeninga, które przyznawane jest absolwentom Wydziału Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza.

Kraina Czytania: Z wykształcenia jest Pani teatrologiem. Niemniej historia teatru to nie to samo, co opisywanie dziejów Polski czy studiowanie biografii znanych ludzi, którzy w jakiś szczególny sposób zapisali się w historii. Skąd zatem zrodził się pomysł, aby zacząć tworzyć beletrystykę historyczną?

Elżbieta Cherezińska: Z pasji do historii. Przeszłość jest dla mnie ciągle otwartym terenem. Otwartym na poznawanie i eksplorowanie jej. Inspirująca jest obserwacja jak ewoluują zwyczaje, jak zmienia się mentalność i jednocześnie – jak bardzo pozostajemy – jako gatunek ludzki – niezmienni w swej istocie. Teatrologię studiowałam również z miłości do historii – teatru.

fot. Dariusz Chereziński

Kraina Czytania: Pomimo że wciąż jestem przed lekturą „Korony śniegu i krwi”, to jednak Pani nazwisko poznałam właśnie poprzez tę powieść. Przyznam, że nie sposób przejść obojętnie obok książki, która wzbudziła tak wiele pozytywnych emocji nawet u tych Czytelników, którzy z historią raczej mają niewiele wspólnego. Z tego, co zauważyłam sięgają po tę lekturę nawet ci, którzy na co dzień preferują zupełnie inny rodzaj literatury. Jak Pani, jako autorka, zinterpretuje to zjawisko? Co takiego szczególnego jest w tej powieści, że przyciąga ona tak wielu czytelników?

Elżbieta Cherezińska: „Korona śniegu...”, podobnie zresztą jak „Gra w kości” czy „Północna droga” pisane są na kilku płaszczyznach, w tym na płaszczyźnie historycznej. Ale to tylko jedna z kilku warstw, które składają się na te opowieści. Pozostałe to warstwy czysto ludzkie, emocjonalne. Wydaje mi się, że cała tajemnica polega na tym, aby zapomnieć, że Chrobry, Unger czy Otto („Gra w kości”) albo Przemysł, Jakub Świnka, Rikissa i inni („Korona śniegu…”) są postaciami historycznymi – królem, arcybiskupem, cesarzem etc. Jeśli będą pociągali Czytelników jako ludzie, jako bohaterowie powieści a nie historii, to romans Czytelnika z książką ma szanse powodzenia.

Kraina Czytania: „Korona śniegu i krwi” to czasy rozbicia dzielnicowego. Opinia historyków odnośnie do tego okresu jest nam znana. Pewną wiedzę na ten temat uczniowie wynoszą już z lekcji historii. Natomiast ciekawi mnie, jak bardzo Pani zdaniem decyzja Bolesława III Krzywoustego zmieniła losy Polski? Czy można było tego uniknąć?

Elżbieta Cherezińska: Nie sądzę. To był naturalny w ówczesnym czasie proces polityczny. Większość państw europejskich przeszła przez etap rozbicia dzielnicowego, feudalnego. Przyrównałabym ten proces do chorób wieku dziecięcego, tak po prostu tworzyły się dojrzalsze struktury polityczne. Testament Krzywoustego był najprawdopodobniej w założeniu twórcy rozwiązaniem „na jedno pokolenie”. Można więc jedynie gdybać, iż ojciec słabo znał własnych synów, sądząc, iż wypełnią jego testamentowe polecenia dokładnie i skrupulatnie. Jednakże inne państwa europejskie, jak choćby Włochy (Italia) czy Niemcy (Rzesza) z rozbicia wychodziły o wiele, wiele dłużej. Polska pozbierała się dość sprawnie i szybko.

Kraina Czytania: „Korona śniegu i krwi” zawiera nie tylko prawdę historyczną, ale też towarzyszą jej elementy fantastyki. Dlaczego zdecydowała się Pani na połączenie tych dwóch gatunków?

Elżbieta Cherezińska: Fantastyka w „Koronie…” jest ściśle powiązana z historią. Stanowi jej wielobarwną, duchową emanację. Użyłam jej, by zbliżyć Czytelnika do epoki jeszcze bardziej. Bowiem jeśli chcemy zrozumieć średniowiecze, powinniśmy zapomnieć o klasycznym przeświadczeniu naszej epoki – że jesteśmy najmądrzejsi, że wiemy wszystko lepiej. Gdy spróbujemy oglądać tamten świat z perspektywy jego ówczesnych mieszkańców, dostanie wiele wymiarów. W sferze duchowej i mistycznej, zarówno chrześcijańskiej (wiara i doświadczanie cudów czynionych przez świętych), jak i pogańskiej (wiara i doświadczanie sił natury); w sferze kultury materialnej tak samo – to świat, w którym każdy obraz ma znaczenie symboliczne. Średniowiecze wreszcie to czas bestiariuszy, które najściślej zespalają ze sobą elementy chrześcijańskie (etos rycerski) i przedchrześcijańskie (bestie jako uosobienie rozmaitych sił). Po prostu, postanowiłam ożywić wszystkie te światy.

Kraina Czytania: Przygotowując się do tego wywiadu bardzo dokładnie przyjrzałam się Pani dorobkowi literackiemu i dostrzegłam w nim pewien interesujący cykl zatytułowany „Północna droga”. Jak do tej pory ukazało się cztery tomy tej serii, której akcja rozgrywa się również w średniowieczu, lecz tym razem już nie w Polsce, ale w Norwegii. Tak więc mamy tutaj do czynienia z krajem walecznych Wikingów. Czy to kolejna Pani fascynacja? A może temat dobry jak każdy inny?

Elżbieta Cherezińska: Epoka i kultura Wikingów to wciąż moja pasja numer jeden. Niewyczerpane źródło fascynacji.

Kraina Czytania: Planuje Pani napisać kolejne tomy tej serii?

Elżbieta Cherezińska: „Północna droga” jako cykl kończy się na czwartym tomie pod tytułem „Trzy młode pieśni”. Moje kolejne spotkanie literackie z Północą będzie w innym cyklu i pod innym tytułem. Ale to odległa przyszłość.

Kraina Czytania: Pozostańmy jeszcze przez chwilę w epoce średniowiecza. Generalnie ten okres kojarzy nam się z szeroko pojętym prymitywizmem, brakiem jakichkolwiek zasad moralnych, nawet u osób duchownych. A jak Pani postrzega średniowiecze? Czy to właśnie ten prymitywizm tak bardzo pociąga wielu pisarzy, że aż decydują się umieścić akcję swoich powieści w tej epoce?

Elżbieta Cherezińska: Nigdy nie zgodzę się z określeniem „prymitywizm” w odniesieniu do średniowiecza. „Brak zasad moralnych nawet u duchownych?” – proszę wybaczyć, ale chyba nie oglądała Pani ostatnio wiadomości (śmiech). Średniowiecze to okres historyczny obejmujący niemal tysiąc lat, a to oznacza, iż mieści się w nim tysiąc różnych odcieni. To czas kształtowania się Europy takiej, jaką znamy – niemal wszystko odziedziczyliśmy po średniowieczu – kolejne epoki wprowadzały jedynie modyfikacje. A jeśli miała Pani na myśli inkwizycję, to przypomnę, iż rozwinęła skrzydła dopiero później, w epokach, które w myśl powyższego Pani stwierdzenia uznajemy za „światłe” albo „rozwinięte”. Mnie średniowiecze kojarzy się przede wszystkim z głęboką, wielowarstwową, mistyczno – symboliczną kulturą. Z czasem dynastycznych gier o trony, z heroicznymi eposami bohaterów.

Kraina Czytania: Wygląda na to, że dość dużą sympatią darzy Pani dynastię Piastów. W „Grze w kości” również pozostaje Pani w tematyce średniowiecza, a na pierwszy plan wysuwa się postać Bolesława I Chrobrego. Czy jest coś, co szczególnie przyciąga Panią do tego rodu, czy może to tylko zwykły zbieg okoliczności?

Elżbieta Cherezińska: W Polsce mamy do wyboru jedynie dwie dynastie królewskie – Piastów i Jagiellonów. Przy czym pierwsza jest dynastią rodzimego, polskiego pochodzenia. Jagiellonowie są, przypomnę, rodem pochodzenia litewskiego, który z wielkim sukcesem zasiadał na polskim tronie niemal dwieście lat. Uwielbiam Piastów, bo byli pierwsi. Bezczelni, krnąbrni. I jednocześnie, zwłaszcza na początku dynastii – pozbawieni kompleksów. Właściwie życiorys każdego z nich jest gotowym materiałem na książkę.

fot. Dariusz Chereziński

Kraina Czytania: Wróćmy na moment do Pani powieściowego debiutu, którym była biografia byłego ambasadora Izraela w Polsce – Szewacha Weissa – zatytułowana „Z jednej strony, z drugiej strony”. Napisała ją Pani wspólnie z ambasadorem. Czyj to był pomysł: Pani czy Szewacha Weissa? I co takiego interesującego dostrzegła Pani w biografii ambasadora, że zdecydowała się Pani na współpracę z nim?

Elżbieta Cherezińska: Człowiek, który jako dziecko ocalał z Holokaustu ukryty wraz z rodziną w podwójnej ścianie domu, potem pod podłogą. Po wojnie jeden z najlepszych młodych sportowców Izraela, później świetny dziennikarz radiowy i początkujący polityk. Życiorys przerwany strasznym wypadkiem samochodowym. I znów budowanie pozycji, aż do czasów, gdy został szefem parlamentu, gdy był przy odbieraniu przez Izrael i Palestynę Pokojowej Nagrody Nobla. I po latach jako ambasador wrócił do kraju, w którym przeżył traumę Holokaustu, w którym patrzył na śmierć bliskich i przyjaciół, To chyba wystarczy, by się zainspirować? Pomysł był mój, Szewach ma świadomość własnej biografii, ale już go to nie kręci.

Kraina Czytania: W kolejnej swojej książce opisała Pani historię Etki Daum, która przez tysiąc sześćset pięćdziesiąt trzy dni była sekretarką Chaima Rumowskiego. Czy to właśnie biografia Szewacha Weissa zainspirowała Panią do pozostania w temacie drugiej wojny światowej?

Elżbieta Cherezińska: Nie, to zbieg okoliczności. Poznałam syna mojej powieściowej bohaterki, a on powierzył mi jej wspomnienia. Były fascynujące i opisywały świat niemal nieznany, odbiegający od obiegowych opinii na temat gett żydowskich. Więc znów o przystąpieniu do pracy zadecydował pociągający temat.

Kraina Czytania: W klimacie drugiej wojny światowej utrzymana jest również inna Pani książka. Mam tutaj na myśli „Legion”. Ta powieść reklamowana jest między innymi w takich oto słowach: „W tak fascynujący, emocjonalny i pełen humoru sposób, może pisać tylko Elżbieta Cherezińska. O patriotyzmie bez patosu, o prawdziwych bohaterach bez bohaterszczyzny. Powieść z iście filmowym nerwem. Niczym >>Bękarty wojny<< i >>Złoto dla zuchwałych<<”. Dlaczego zatem zdecydowała się Pani podejść do tak tragicznego wydarzenia, jakim była druga wojna światowa, w sposób humorystyczny i bez zbędnego patosu? Nie obawiała się Pani, że może to zostać błędnie odebrane przez tych, dla których czas wojny to jedna wielka niekończąca się trauma?

Elżbieta Cherezińska: Nie zmienimy faktów – druga wojna miała miejsce i była traumatyczna. Ale też mam wrażenie, że powiedzieliśmy na jej temat niemal wszystko na wiele możliwych sposobów. Powstało też kilka komedii, mniej lub bardziej udanych. Tak więc nie sądzę, by była to kwestia odwagi lub lęku w wyborze formuły opowieści. To było po prostu szukanie sposobu opowiadania, który będzie wnosił coś nowego. Opowieści patetycznych mamy wystarczająco dużo i zdaje mi się, że trafiają one do wąskiego kręgu odbiorców, którzy po prostu potrzebują tego typu „wzniosłych” doznań. Mnie osobiście to nie przekonuje. Mam wrażenie, iż wydarzenia najwznioślejsze dzieją się bez „bicia w dzwony”. Śmiech i płacz są czasami nie do odróżnienia, głębokie emocje mogą wywoływać je na przemian.

Kraina Czytania: Czy posiada Pani jakąś swoją ulubioną postać historyczną, o której losach chciałaby Pani napisać, ale na chwilę obecną uważa Pani, że to jeszcze nie ten czas? Jeśli tak, to kto to jest i dlaczego akurat ta osoba?

Elżbieta Cherezińska: Mam całą galerię historycznych ulubieńców i moim marzeniem jest móc znaleźć dla każdego z nich czas. Dużo czasu, by opowiadać ich historię.

Kraina Czytania: Czy ma Pani jakiegoś swojego ulubionego autora tworzącego powieści historyczne, którego warsztat pisarski Pani podziwia i być może nawet się na nim wzoruje?

Elżbieta Cherezińska: Jeszcze nie trafiłam na autora, w którym mogłabym się zakochać bez pamięci. Ale być może dlatego, że coraz mniej czytam powieści? Przygotowanie do pisania moich zajmuje mi dużo czasu. Czytam teksty źródłowe, opracowania. To nie są setki, to są tysiące stron. Nie starcza czasu na przyjemności, smutne, ale prawdziwe.

Kraina Czytania: Przypuszczam, że Elżbieta Cherezińska to bardzo zapracowana pisarka. Nad czym zatem pracuje Pani obecnie i kiedy czytelnicy mogą spodziewać się Pani kolejnej książki?

Elżbieta Cherezińska: W przygotowaniu tom drugi Odrodzonego Królestwa, czyli ciąg dalszy „Korony śniegu i krwi”.

Kraina Czytania: Bardzo serdecznie dziękuję Pani za rozmowę, a w nowym roku życzę wszystkiego, co najlepsze zarówno na polu zawodowym, jak i prywatnym.

Elżbieta Cherezińska: Wzajemnie!

Rozmowa i redakcja

Agnieszka (Kraina Czytania)