Paul Féval (ojciec) – „Synowie markizy de Belcamp”

Wydawnictwo: WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE

Wrocław 1988

Tytuł oryginału: Jean Diable

Przekład: Halina Popławska
Ilustracje: Maria Aleksandra Orzechowska

„Fascynująca historia spisku, miłości, zdrady, zagadek i śledztwa, wszystko w czasach Napoleona uwięzionego na Wyspie Świętej Heleny przez Anglików.” W takich oto słowach reklamowany jest ten dziewiętnastowieczny kryminał – a właściwie thriller – z gatunku płaszcza i szpady autorstwa Paula Henriego Corentina Févala (ojca). Czy zatem tego rodzaju promocja jest słuszna, a historia naprawdę fascynująca? Myślę, że zależy to w dużej mierze od samego czytelnika.

Oczywiście słowo „thriller” należy dzisiaj traktować z przymrużeniem oka, ponieważ na przełomie wieków ten gatunek literacki uległ znacznym modyfikacjom. To, co w XIX wieku wywoływało u czytelników dreszcze przerażenia, w wieku XXI może śmieszyć lub budzić zobojętnienie. Myślę jednak, że do klasyków należy wracać i przypominać ich dzieła, chociażby tylko po to, aby zobaczyć, jak bardzo tworzenie literatury zmieniło się na przestrzeni lat.

Wydaje mi się, że Paul Féval (ojciec) nie jest w Polsce tak dobrze znany, jak na przykład Alexandre Dumas czy Honoré de Balzac. Kim zatem był ten dziewiętnastowieczny pisarz tworzący przede wszystkim powieści przygodowe? Autor urodził się 29 września 1816 roku, natomiast zmarł 8 marca roku 1887. Spod jego pióra wyszły takie powieści, jak: Dziewice nocy albo anioły rodziny, Kawaler de Lagardère, Łowy królewskie, Pokwitowanie o północy, Syn szatana, Tajemnice Londynu, Towarzysze milczenia, Żebrak murzyn, czy rzeczona Synowie markizy de Belcamp.

Paul Féval uznawany jest za ojca kryminału, natomiast największą sławę przyniosła mu właśnie powieść Synowie markizy de Belcamp. Ze względu na motywy oraz charakter postaci książka ta – na tamte czasy – na skalę światową stała się pierwszym nowoczesnym kryminałem. W tamtym okresie bardzo często zdarzało się, że wielcy pisarze czy – jakbyśmy powiedzieli dzisiaj – celebryci, popadali w finansową ruinę. Bankructwo dotknęło również Paula Févala. Fakt ten sprawił, że Autor nawrócił się na katolicyzm i w związku z tym przestał pisać thrillery traktujące o przestępczości, a zamiast nich zaczął tworzyć utwory o tematyce religijnej. Wiele z jego kryminalnych powieści właśnie z tego powodu nie zostało ukończonych. Można przypuszczać, że po skandalu finansowym, pisanie o wszelkiego rodzaju przestępstwach w oczach Autora uchodziło za grzech.

Synowie markizy de Belcamp to najprawdopodobniej pierwszy przykład kryminału, gdzie detektyw stanowi część policyjnej siły i walczy z niejakim Janem Diabłem, który z kolei jest mózgiem siatki przestępczej w post-napoleońskiej Europie. Gregory Temple jest nadinspektorem Scotland Yardu. Kiedy go poznajemy detektyw pracuje właśnie nad rozwiązaniem sprawy zabójstwa aktorki o nazwisku Konstancja Bartolozzi. Morderstwo miało miejsce dokładnie w dniu 3 lutego 1817 roku. Intendent Scotland Yardu stwierdza, że ofiara zmarła w niewyjaśnionych okolicznościach i za punkt honoru stawia sobie odnalezienie jej zabójcy.

Głównym podejrzanym staje się asystent intendenta Scotland Yardu – James Davy. Swego czasu Gregory Temple szkolił swojego asystenta w kwestii wykrywania przestępstw pod względem naukowym oraz dążenia do zidentyfikowania faktycznych okoliczności dokonania zbrodni, co pozwoliłoby na zebranie niezbitych dowodów w sprawie. Teraz, kiedy James Davy posiada ową wiedzę, może bez przeszkód wykorzystywać ją w celu zafałszowania niektórych faktów.

Karykatura Paula Févala z roku 1862

Powieść została napisana w odcinkach 1861 roku. Każdy rozdział kończy się w taki sposób, aby czytelnika zaskoczyć i wywołać napięcie. Pojawia się też kilka wątków pozornie nie mających związku z poprzednio poruszanym, lecz dzieje się tak tylko dlatego, aby czytelników najbardziej wymagających – mówiąc kolokwialnie – wyprowadzić na manowce. Występuje tutaj szereg postaci ściśle związanych z detektywem Temple oraz powiązanych ze sobą nawzajem. To może poważnie zdezorientować czytelnika. Mnie taki zabieg bardzo przeszkadzał podczas czytania. Dlatego nie jest to książka, przy której możemy się zrelaksować i „wyłączyć myślenie”.

Synowie markizy de Belcamp to przede wszystkim pasmo spisków, knowań, tajnych zebrań i niedopowiedzeń. A w tle tego wszystkiego Napoleon Bonaparte uwięziony na Wyspie Świętej Heleny. Większość bohaterów działa pod przybranymi nazwiskami, co sprawia, że w pewnym momencie nie wiadomo już kto jest kim i jaką funkcję pełni w całym tym przedstawieniu.

Niestety w polskim wydaniu brakuje wstępu, który jest obecny w angielskim przekładzie. Myślę, że takie wyjaśnienie niektórych kwestii już na początku książki wiele by pomogło w dalszym zrozumieniu fabuły. W wersji anglojęzycznej można odnaleźć wprowadzenie i posłowie napisane przez Briana Stableforda, który doskonale wyjaśnia tajemnicę ukrytą w treści książki. Gregory Temple jest kimś w rodzaju „pierwowzoru detektywa”. Zbiera dowody w sprawie, analizuje motywy i okoliczności sprzyjające dokonaniu zabójstwa Konstancji Bartolozzi, a także dokładnie przygląda się alibi poszczególnych podejrzanych. Niestety dla czytelnika Gregory Temple nie jest głównym bohaterem. Jest nim natomiast Jan Diabeł, który stanowi postać niezwykle skomplikowaną i czasami trudno jest ocenić jednoznacznie jego charakter.

Jak już wcześniej wspomniałam, przy lekturze nie należy się rozpraszać, aby nie stracić wątku. Jest to książka bardzo wymagająca. Napisana została stylem, który dzisiaj czytelnikom jest już obcy. Akcja powieści wciąga i biegnie do przodu, aby za chwilę cofnąć się wstecz. Wszelkiego rodzaju ślady świadczące o działalności Jana Diabła pojawiają się nagle, ale równie gwałtownie znikają. Aby móc w pełni zrozumieć fabułę książki, należałoby podczas czytania mieć obok siebie notes, w którym można by było robić na bieżąco notatki. Szkoda, że polski wydawca nie pomyślał o dodaniu jakiegoś, choćby nawet krótkiego, wprowadzenia do lektury. Myślę, że wtedy czytałoby się tę powieść znacznie lepiej. Byłaby bardziej zrozumiała. Przypuszczam, że stało się tak ze względu na koszty wydania tej książki. W oryginale jest on podzielona na dwa tomy, natomiast wersja anglojęzyczna liczy sobie aż 644 strony! Polski wydawca objętość powieści zredukował do połowy i tak oto wyszła mu opowieść kryminalna zamieszczona na 320 stronach. Oczywiście nie jest to jakieś streszczenie, bo wszystkie wydarzenia zostały wiernie przeniesione z oryginału. Wydawnictwo dosyć drastycznie zmniejszyło czcionkę, co sprawia, że czyta się tę powieść niekomfortowo. Taki zabieg ze strony wydawcy odbiera czytelnikowi radość czytania. Choć bardzo lubię powieści z gatunku płaszcza i szpady, to jednak w tym konkretnym przypadku z utęsknieniem czekałam do końca właśnie ze względu na tę nieszczęsną czcionkę. Tak więc ze swojej strony, oprócz notesu i czegoś do pisania, zalecam jeszcze dodatkowo lupę.

I na koniec jeszcze ciekawostka. Otóż być może wśród czytelników są tacy, którzy nie pamiętają, że w roku 1995 w Polsce miała miejsce denominacja złotego. Na czym polegał ten proces? Już wyjaśniam. Dokładnie 1 stycznia 1995 roku rozpoczęła się reforma, która wprowadzała nową jednostkę pieniężną. Od tego dnia w naszym kraju funkcjonuje nowa jednostka pieniężna o nazwie „złoty” (PLN), która zastąpiła tak zwanego „starego złotego” jeszcze z czasów PRL-u (PLZ). W przeliczeniu obecny 1 nowy złoty odpowiada 10 000 starych złotych, czyli innymi słowy obcięto wówczas cztery zera. Dlaczego o tym wspominam? Ponieważ mój egzemplarz Synów markizy de Belcamp kosztował 750 złotych, co w dzisiejszych czasach jest sprawą trudną do uwierzenia.