Noah Gordon – „Spadkobierczyni Medicusa” # 3

Wydawnictwo: KSIĄŻNICA

Katowice 1997

Tytuł oryginału: Matters of Choice

Przekład: Maria Grabska-Ryńska

W Stanach Zjednoczonych aborcja została uznana za prawo konstytucyjne w 1973 roku. To właśnie wtedy Sąd Najwyższy wydał wyrok w głośnej sprawie Roe versus Wade. Od tamtej pory amerykańskie kobiety mają prawo do decydowania o tym, czy chcą lub nie chcą urodzić dziecko. W Ameryce zabieg przerywania ciąży jest bardzo częsty. Zgodnie z opinią działaczy z ruchów Pro-Life szacuje się, że w ciągu ostatnich czterdziestu lat wykonano tam aż pięćdziesiąt pięć milionów usunięć ciąży. Z kolei centrum Kontroli i Prewencji Chorób podaje, iż dziewięćdziesiąt dwa procent zabiegów wykonywanych jest przed czternastym tygodniem ciąży, a około półtora procenta dokonuje się po dwudziestym tygodniu. Tak więc amerykański przemysł aborcyjny posiada niezwykle silną pozycję i dysponuje ogromnymi środkami. Dla przykładu w 2012 roku organizacja Palnned Parenthood przeprowadziła rekordową liczbę aborcji, a było to aż trzysta trzydzieści trzy tysiące dziewięćset sześćdziesiąt cztery zabiegi.  

W latach 80. XX wieku dwaj amerykańscy prezydenci o konserwatywnych poglądach – Ronald Reagan (1911-2004) i George Herbert Walker Bush – podjęli polityczny wysiłek, aby obalić lub zdezawuować postanowienie Sądu Najwyższego USA z 1973 roku, który po sporach toczących się latami uznał ostatecznie, że aborcja to kwestia indywidualnego wyboru każdej kobiety. W konsekwencji tychże działań doszło w końcu do zakazania przerywania ciąży w tych szpitalach, które korzystały z publicznych środków finansowych. Wprowadzono również ograniczenia w informowaniu pacjentek o możliwości dokonania zabiegu w danym szpitalu. Nieprzychylne stanowisko administracji republikańskiej oraz aktywne działania ruchów Pro-Life doprowadziły do tego, że w latach 80. XX wieku w osiemdziesięciu trzech amerykańskich hrabstwach zaprzestano praktykowania aborcji. Powszechnie tolerowano także nawet demonstracje graniczące wręcz z obłędem, a polegające na tym, iż pikietowano przed klinikami aborcyjnymi i wymachiwano transparentami o treści: „Uwaga! Wkraczasz w sferę działań wojennych. Przebywanie w odległości trzystu stóp od (tego) budynku grozi okaleczeniem lub śmiercią.”

Dopiero ośmioletnia prezydentura Billa Clintona stała się przeciwieństwem powyższych działań. Bill Clinton zawsze wyraźnie deklarował, że jest zwolennikiem wolnego wyboru kobiety, dlatego też rozpoczął proces zaostrzania kar dla fanatycznych obrońców życia poczętego, gdyż twierdził, że swoim postępowaniem łamią prawo. W latach 80. XX wieku w Ameryce dochodziło nawet do zabójstw bądź brutalnych pobić lekarzy, którzy dopuszczali się aborcji. Tak więc obrona życia poczętego zaczęła wkraczać w fazę poważnej przestępczości. Niemniej, pod rządami Regana i Busha Seniora ci ludzie mogli liczyć na bardzo szybkie zwolnienie z aresztu. Wszystko zmieniło się jednak, kiedy w Białym Domu zamieszkał Bill Clinton. Od 1994 roku unikanie wyroku sądowego za tego typu przestępstwa stało się niezwykle trudne. Już sam udział w demonstracji naruszającej spokój szpitala zaczął podlegać karze. Można było zostać skazanym nawet na rok pozbawienia wolności albo zapłacić grzywnę w wysokości stu tysięcy dolarów. Z kolei za dopuszczenie się bardziej drastycznych działań można było spędzić w więzieniu nawet trzy lata albo i więcej. Przeciwnicy aborcji zakładali wówczas w Internecie strony ginekologom, którzy przerywali ciąże. Strony te nazywano „Teczkami Norymberskimi” i zapowiadały drastyczne kary dla „morderców”. Podawane były tam nazwiska lekarzy, ich domowe adresy, numery telefonów oraz numery rejestracyjne samochodów. Wymieniane były też imiona ich dzieci i współmałżonków. W oparciu o prawo wprowadzone przez Billa Clintona sąd w stanie Oregon przyznał wtedy sto siedem milionów dolarów odszkodowania grupie lekarzy, którym przeciwnicy aborcji owe internetowe teczki pozakładali. Bill Clinton nie zgodził się również na podpisanie ustawy wprowadzającej zakaz przerywania późnych ciąż. Ustawę tę podpisał potem George Walker Bush Junior.

George W. Bush już podczas swojej wyborczej kampanii wyraźnie zapowiedział, że ograniczy prawo do aborcji. Dlatego też za jego prezydentury (2001-2009) polityczne wahadło przechyliło się ewidentnie na stronę obrońców życia poczętego. Niemniej, zarówno amerykański prezydent, jak i przeciwnicy aborcji zrezygnowali z działań nielegalnych, czy wręcz przestępczych. Wydawało się, że nawet politycy reprezentujący prawicę zaakceptowali fakt, iż to kobieta powinna decydować o tym, czy chce urodzić dziecko, czy też nie. Tak więc ani prezydent, ani republikańscy kongresmeni nie grozili już nikomu wojną o całkowitą banicję dla ginekologów usuwających ciąże. Co ciekawe, pomimo powszechnego tradycjonalizmu charakteryzującego Amerykanów oraz ich bardzo silnej religijności, niemalże trzy czwarte społeczeństwa twierdziło, że kobiety powinny same decydować o możliwości narodzin swojego dziecka. Ta sytuacja stała się niezwykle sprzyjająca dla prawników pracujących dla ruchów Pro-Life. Wykorzystywali oni bowiem każdy pretekst, aby tylko doprowadzić do wydawania precedensowych wyroków sądowych, które skutecznie ograniczałyby działalność zwolenników aborcji. Jeśli nie można było zmienić prawa na szczeblu federalnym, to przynajmniej w ten sposób „karano” osoby opowiadające się za przerywaniem ciąży.

Wydanie z 2008 roku.

Wróćmy jednak do lat 90. XX wieku, na które przypadła najbardziej gwałtowna i niebezpieczna walka z lekarzami dokonującymi zabiegów usuwania ciąży. Otóż, w latach 1990-1995 przeciwnicy aborcji zabili w Stanach Zjednoczonych ponad dziesięć osób, zaś ranili lub dotkliwie pobili prawie dwa tysiące pracowników klinik medycznych oraz puścili z dymem sto dwadzieścia trzy szpitale. W tamtym okresie dla wielu lekarzy przerywających ciąże kamizelka kuloodporna była czymś zgoła niewystarczającym, aby uchronić się przed utratą życia. Na przykład doktor George Tyller z Witchita w stanie Kansas został postrzelony w nogi i biodro, natomiast ginekolog John Britton stracił życie. Zabójcą okazał się Paul Hill, który był członkiem fundamentalnej organizacji zwanej Barankami Chrystusowymi. Morderca wiedział, że jego przyszła ofiara nosi kamizelkę kuloodporną, więc celował w szyję i głowę. Niemniej swoje fanatyczne „polowanie na czarownice” urządził sobie niejaki John Salvi, który najpierw zabił w bostońskiej klinice dwie pielęgniarki, a kilka innych osób ciężko ranił. Po dokonaniu morderstwa wskoczył do swojego auta i wyruszył w kierunku innego szpitala. Tym razem była do placówka w Norfolk w stanie Wirginia. Tam wystrzelił z broni dwadzieścia trzy kule. Na szczęście dziś już nie odnotowuje się tak brutalnych działań ze strony przeciwników aborcji, jednak amerykańscy ginekolodzy dokonujący zabiegów przerywania ciąży nadal nie mogą czuć się w swoim kraju zupełnie bezpiecznie.

Tyle faktów. Teraz skupmy się na powieści. Mamy pierwszą połowę lat 90. XX wieku. Do władzy zaczyna dochodzić Bill Clinton, a więc istnieje szansa na to, że w kwestii aborcji amerykańskie prawo nieco się zmieni. Roberta J. Cole jest potomkinią sławnego średniowiecznego medyka Medicusa. Podobnie jak jej przodkowie, ona również posiada niezwykły Dar, który pozwala jej przewidzieć z wyprzedzeniem czyjąś śmierć, co czasami stwarza szansę na przechytrzenie przeznaczenia i uratowanie komuś życia. Roberta początkowo broniła się przed zostaniem lekarką i wybrała prawo. Możliwe, że był to swego rodzaju bunt, gdyż nie chciała robić tego samego, co tak wielu z jej rodziny przekazywało sobie z pokolenia na pokolenie. Niemniej, przeznaczenie okazało się silniejsze i ostatecznie kobieta swoje zawodowe życie związała z medycyną. Obecnie spadkobierczyni Medicusa ma już ponad czterdzieści lat i jest jedną z tych, którzy dopuszczają się wykonywania zabiegów aborcyjnych. W każdy czwartek Roberta jedzie do kliniki, gdzie doprowadza do finału podjętą uprzednio przez daną kobietę decyzję. Jakie uczucia towarzyszą Robercie, kiedy zabija płód w łonie jego matki? Czy lekarka robi to zgodnie z własnym sumieniem? A może kieruje się dobrem tychże pacjentek? Czy nie obawia się o własne życie, skoro członkowie ruchów antyaborcyjnych stale protestują i grożą?

Roberta J. Cole ma też swoje prywatne życie. Od kilku lat jest mężatką, ale nie układa jej się w małżeństwie, więc kwestią czasu jest udanie się do sądu po rozwód. Jej mąż – również lekarz – czuje dokładnie to samo. Ich związek to jedna wielka męczarnia, więc nie ma sensu ciągnąć tego dłużej. Pewnego dnia Roberta czuje się zmęczona swoją pracą w wielkim mieście. Poza tym teraz jest już wolna. Dokument poświadczający rozpad jej małżeństwa jest już w jej posiadaniu. Podział majątku został dokonany. Co zatem dalej? Otóż, istnieje możliwość przeniesienia się na wieś, gdzie mogłaby zostać lekarzem rodzinnym i pomagać ludziom, czasami jedynie za zwykłe „dziękuję”. Pomimo sprzeciwu ojca, Roberta wyjeżdża z miasta i obejmuje praktykę lekarską w Woodfield. Miejscowość nie jest jej tak do końca obca, ponieważ od lat jest właścicielką znajdującego się tam domku letniskowego i od czasu do czasu odwiedzała to miejsce, aby odpocząć od zgiełku wielkiego miasta. Roberta dość szybko zaprzyjaźnia się z mieszkańcami wioski, pomaga im i leczy, jak tylko może najlepiej. Pewnego dnia na jej drodze staje miejscowy agent nieruchomości, pszczelarz i początkujący pisarz w jednej osobie. Mowa o niejakim Davidzie Markusie. Mężczyzna jest wdowcem i ma na wychowaniu nastoletnią córkę Sarę. Roberta stosunkowo szybko zdaje sobie sprawę z tego, że David nie jest jej obojętny, a Sarę zaczyna traktować niczym własną córkę. Niestety, nie wie jeszcze, że kiedyś przyjdzie taki dzień, w którym to wszystko legnie w gruzach, a jej decyzja i chęć rzekomej pomocy sprawią, że być może już na zawsze starci spokój własnego sumienia.

Wydanie z 2003 roku.

Spadkobierczyni Meducusa to trzecia część trylogii o słynnym rodzie Cole’ów. Jak widać, tym razem Noah Gordon przenosi nas w czasy końca XX wieku, które są nam stosunkowo bliskie i wielu z nas doskonale je pamięta. Życie głównej bohaterki wcale nie należy do najłatwiejszych. Z jednej strony praca, jaką wykonuje stale naraża ją na niebezpieczeństwo. W Stanach Zjednoczonych trawa zażarta walka pomiędzy obrońcami życia poczętego a zwolennikami aborcji. Roberta jest jedną z tych, którzy legalnie dokonują zabiegów usuwania ciąży. Każda wizyta w klinice aborcyjnej jest dla niej ogromnym stresem. Kobieta zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że któregoś dnia może nie wrócić do domu, bo jakiś fanatyk utopi w niej kulę. Nie pomaga nawet ochrona, którą przydzielono każdemu ginekologowi. Z drugiej strony jest też prywatna strona jej życia. Na tym polu także nie za bardzo jej się układa. Roberta wciąż wraca do przeszłości, a teraźniejszość chyba też nie przetrwa próby czasu. 

Roberta J. Cole to postać o dość skomplikowanej osobowości. Wybierając zawód lekarza zdawała sobie bowiem sprawę z tego, że będzie musiała czasami podejmować decyzje, które nie do końca będą zgodne z jej sumieniem. Mowa oczywiście o aborcji. Trzeba wiedzieć, że tak naprawdę Roberta jest przeciwna przerywaniu ciąży. Ktoś zatem zapyta: po co to robi, skoro jest to sprzeczne z jej sumieniem? Otóż, robi to, ponieważ jest ginekologiem i tak jak Bill Clinton, uważa, że każda kobieta ma w tej kwestii prawo wyboru. Czy w takim razie jest hipokrytką? Niektórzy pewnie mogliby właśnie tak ją określić. Patrząc na Robertę naprawdę trudno jest jednoznacznie ją ocenić. Można ją potępiać, ale też można przyznać jej rację. Jednak kiedy dochodzi do tragedii, do której sama przyłożyła rękę i tym samym skrzywdziła kogoś, kogo rzekomo kochała, w czytelniku wzbiera złość i zastanawia się, czy sztywne trzymanie się własnych poglądów naprawdę ma tutaj sens.

Spośród wszystkich tomów trylogii, Spadkobierczyni Medicusa jest książką najtrudniejszą pod względem moralnym. Możliwe, że Noah Gordon obserwując amerykańską rzeczywistość lat 90. XX wieku, pomyślał sobie, że jest to doskonały temat na książkę. Tego typu zagadnienia są wciąż aktualne. Spójrzmy na problem aborcji w Polsce. Na tym polu bezustannie toczą się zażarte dyskusje nie tylko w kontekście moralnym, ale też politycznym, które chyba nigdy nie doprowadzą do uzyskania jakiegoś sensownego kompromisu. Roberta J. Cole to generalnie postać pozytywna, ale mnie do siebie nie przekonała. Może stało się tak dlatego, że generalnie nie lubię, kiedy człowiek nie jest jednoznacznie przekonany do zasadności swojego postępowania. Uważam bowiem, że każdy powinien jasno określić swoje poglądy i trzymać się ich. Natomiast robienie jednego przy jednoczesnym myśleniu o czymś zupełnie innym jest swego rodzaju schizofrenią moralną. W dodatku Roberta krzywdzi też najbliższych. Doprowadza do dramatu tych, których podobno kocha. Czy tak należy postępować? Czy wykonywany zawód i konsekwencje, które się z nim wiążą naprawdę mogą wszystko wytłumaczyć? Wydaje mi się, że nie do końca.

Jeśli wziąć pod uwagę realia powieści, to większość akcji rozgrywa się w Woodfield, gdzie obserwujemy małomiasteczkowe życie. Wszyscy się tutaj znają i każdy wie o tym drugim niemalże wszystko. Spadkobierczyni Medicusa to najkrótsza część spośród wszystkich tomów trylogii. Pomimo tego, że Autor poruszył w tej książce niezwykle kontrowersyjny temat, to jednak całej fabule brakuje wyrazistości. Zbyt mało jest o uczuciach bohaterów, którzy są jakby nieco zamknięci w sobie. Przeczytałam tę książkę, ponieważ wcześniej sięgnęłam po dwa poprzednie tomy. O ile Medicus i Szaman dostarczyli mi niesamowitych wrażeń, szczególnie jeśli chodzi o kwestię historyczną, to w przypadku Spadkobierczyni Medicusa czegoś mi brakowało. Niemniej, warto tę książkę przeczytać, choćby właśnie ze względu na tematykę, której dotyczy. Wyraźnie widać bowiem podział amerykańskiego społeczeństwa w latach 90. XX wieku, co nie jest też obce polskim realiom. Mam tylko nadzieję, że w naszym kraju nigdy nie dojdzie do takich dramatów na tle etycznym, jak miało to miejsce w Ameryce.