Carlos Ruiz Zafón – „Więzień nieba”

Wydawnictwo: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA

Warszawa 2012

Tytuł oryginału: El prisionero del cielo

Przekład: Katarzyna Okrasko & Carlos Marrodàn Casas

Na świecie żyją tacy pisarze, których twórczość jest do tego stopnia niezwykła, iż nawet jeśli zdarzy im się zaliczyć tak zwany „wypadek przy pracy”, ich powieści nadal cieszą się ogromną popularnością. Bez wątpienia do takich właśnie autorów należy zaliczyć Carlosa Ruiza Zafóna. Moje pierwsze spotkanie z jego prozą miało miejsce przy okazji lektury Mariny, a potem był niezapomniany Cień wiatru i stosunkowo niedawno przeczytałam Światła września. Choć każda z tych pozycji wywarła na mnie dość silne wrażenie, to jednak Cień wiatru okazał się być tą książką, o której nie potrafiłam zapomnieć przez bardzo długi czas. Ba! Wciąż o niej pamiętam! Z kolei Julián Carax zafascynował mnie do tego stopnia, iż zaczęłam prowadzić własne badania nad autentycznością tej postaci. Niestety, dowiedziałam się, że jest ona na wskroś fikcyjna, lecz opisana przez Autora tak wiarygodnie, iż można przypuszczać, że ów przeklęty pisarz żył kiedyś naprawdę. To właśnie dzięki tej powieści Carlos Ruiz Zafón wpisał się do mojego indywidualnego kanonu autorów, którzy choćby nawet stworzyli totalnego gniota, zawsze będą mieć we mnie wiernego czytelnika.

Więzień nieba to trzecia z kolei powieść traktująca o Cmentarzu Zapomnianych Książek, znajdującego się przy ulicy Fernando w Barcelonie, a którego strażnikiem jest Izaak Monfort. Sam Cmentarz Zapomnianych Książek to swego rodzaju gotycka biblioteka, która stanowi wizję Pisarza wywodzącą się od ogromnych kalifornijskich hangarów, gdzie wyprzedaje się książki. Spacerując w wyobraźni ulicą Fernando można poczuć zapach farby drukarskiej i ten swoisty zapach książek. Z kolei przy ulicy Santa Ana naszym oczom ukazuje się księgarnia o nazwie Sempre i Synowie, zaś w kamienicy, w której się ona znajduje mieszka Daniel Sempre z rodziną. Tym razem jest on już dorosłym mężczyzną z własną rodziną na karku. Wraz z ojcem prowadzi rzeczoną księgarnię, w której zatrudniony jest Fermín Romero de Torres, który tak naprawdę nie zdążył jeszcze pożegnać się ze swoją mroczną przeszłością. Pomimo iż już jakiś czas temu zaczął prowadzić normalne życie, to jednak ta przeszłość wciąż się za nim ciągnie. Niemniej, nie przeszkadza mu to w przyjaźni z Danielem Sempre i jego ojcem. Przyjaciele wskoczyliby za sobą w przysłowiowy ogień, gdyby tylko zaszła ku temu taka potrzeba.

Pewnego dnia do księgarni przy ulicy Santa Ana przychodzi niezwykle tajemniczy osobnik, którego interesuje zakup najdroższej pozycji, jaka znajduje się w asortymencie księgarni. Jest to Hrabia Monte Christo autorstwa Alexandre Dumas. Ten dziwacznie wyglądający mężczyzna budzi ogromne zainteresowanie Daniela, ale też niesamowicie go przeraża, zważywszy że zakupioną przez siebie powieść dedykuje Fermínowi. Cóż zatem takiego kryje się za ową wizytą? Czy przyjaciel młodego Sempre i jego ojca znów wdał się w jakąś znajomość, która tylko przysporzy mu kolejnych kłopotów, jakby miał ich zbyt mało? A może ta sprawa ciągnie się od lat i wreszcie nadszedł najwyższy czas, aby definitywnie ją zakończyć? I tak oto wizyta owego przybysza staje się powodem ku temu, aby Fermín opowiedział wreszcie o tym, co spotkało go w przeszłości. Nie dziwi fakt, że Daniel Sempre jest przerażony i chce, aby przyjaciel wyjawił mu prawdę. Lecz z drugiej strony, czy prawda nie okaże się być na tyle bolesna, iż Daniel w końcu stwierdzi, że lepiej było żyć w nieświadomości?

Być może właśnie tak wyglądało wnętrze Cmentarza Zapomnianych Książek

Akcja Więźnia nieba rozgrywa się w 1957 roku, lecz za przyczyną opowieści Fermína Romero de Torresa cofa się do czasów hiszpańskiej wojny domowej, która miała miejsce w latach 1936-1939. Z kolei swoje ofiary zbierała jeszcze do roku 1944. Ten konflikt został przez historyków uznany jako swego rodzaju preludium do drugiej wojny światowej. Po jednej stronie konfliktu stał rząd Republiki Hiszpańskiej, który wyłoniony został przez koalicję Frontu Ludowego, i był wspierany przez siły liberałów, republikanów, komunistów, socjalistów oraz anarchistów. Natomiast po drugiej stronie znajdowała się prawicowa opozycja, czyli nacjonaliści, monarchiści, konserwatyści i faszyści. Zarówno hiszpańska wojna domowa, jak i druga wojna światowa otrzymały wsparcie z zagranicy. Nacjonalistów w sposób bezpośredni wspierały oddziały wojskowe przysłane przez faszystowskie Włochy oraz nazistowskie Niemcy. Tak więc siły rządowe mogły liczyć na pomoc zagranicznych ochotników.

Hiszpańska wojna domowa zakończyła się w marcu 1939 roku. Zwyciężyli w niej nacjonaliści, którzy w miejsce Republiki utworzyli autorytatywne i niedemokratyczne Państwo Hiszpańskie, które wielu historyków i socjologów określa dziś mianem faszystowskiego, bądź też zbliżającego się do totalitarnego albo wręcz totalitarne. Chociaż formalnie działania wojenne zakończyły się w roku 1939, to jednak w Hiszpanii aż do 1979 roku funkcjonował zbrojny antyfrankistowski ruch oporu, natomiast od 1959 roku działała także ETA, czyli terrorystyczna organizacja baskijskich nacjonalistów.

W tym właśnie okresie hiszpańskiej wojny domowej nasz bohater Fermín Romero de Torres przeżywał najgorsze chwile swojego ziemskiego życia. Opowieść Fermína jest naprawdę poruszająca, ale też dzięki niej dowiadujemy się wreszcie prawdy o tej postaci. Poznajemy jego przeszłość, która nierozerwalnie łączy się z życiem Daniela Sempre i jego rodziny. Kto by przypuszczał, że ich niegdysiejsze spotkanie wcale nie było przypadkowe. Odżywają wspomnienia i rodzi się chęć zemsty. To chyba najgorsze co mogło spotkać naszych bohaterów. Przecież Daniel ma już uporządkowane życie. Jest statecznym mężczyzną, który chlubi się posiadaniem żony i dziecka. Obrączka na palcu to dla niego świętość. I nagle w ułamku sekundy wszystko może ulec zmianie, jeśli tylko mężczyzna pozwoli, aby zawładnęły nim emocje.

Z tego, co zdążyłam zaobserwować, Więzień nieba został przez polskich czytelników różnie przyjęty. Jedni tę powieść chwalą, zaś inni przypisują jej posiadanie największych wad. Przypuszczam, że te negatywne opinie biorą się stąd, iż książka jest porównywana do Cienia wiatru, bo przecież stanowi jego kontynuację. Jak widać takie porównywania nie zawsze są dobre. Moim zdaniem każdą powieść, bez względu na to czy jest to kontynuacja, czy historia samodzielna, należy oceniać na dwa sposoby. Albo wystawiamy końcową opinię po przeczytaniu całego cyklu, albo oceniamy książką jako powieść samodzielną. Porównania jedynie mogą zaszkodzić i sprawić, że podejdziemy do danej historii targani uprzedzeniami. Będzie to niesprawiedliwe zarówno wobec książki, jak i jej autora.

W mojej ocenie Więzień nieba jest powieścią niemalże doskonałą. Praktycznie na każdej stronie czuje się tę niezwykłą mroczność. Odnoszę wrażenie, że C.R. Zafón w swojej twórczości wzoruje się na powieściach gotyckich. Pojawiają się bowiem elementy duchów, które wyłaniają się gdzieś z zakamarków odległej przeszłości, aby straszyć swoje ofiary, a potem nagle zniknąć bez słowa wyjaśnienia. Ta mroczność naprawdę przyciąga i stanowi walor powieści C.R. Zafóna. Uważam, że tej książce nie można niczego zarzucić. Nie chcę tutaj kwestionować opinii innych czytelników, bo przecież każdy ma prawo do własnej oceny. Niemniej, po przeczytaniu Więźnia nieba zaczęłam zastanawiać się nad ewentualnymi wadami tej książki, ale ich nie znalazłam. To, co inni uznali za skazę, dla mnie okazało się być ogromną zaletą. Jak widać czasami warto wyrobić sobie własne zdanie, zamiast ślepo podążać za opiniami innych.

Podobnie jak w przypadku Cienia wiatru, tutaj również czytelnik spotyka pewnego „szalonego” pisarza, którym jest niejaki David Martín. Ta postać odgrywa w powieści naprawdę znaczącą rolę. Ci, którzy czytali Grę anioła wiedzą kim jest ten bohater i co takiego wydarzyło się w jego życiu, a co potem skrupulatnie opisał w swojej książce. Na chwilę obecną jestem jeszcze przed lekturą tej powieści, ale przypuszczam, że nie będę jej kazała długo czekać w kolejce i już niebawem ją przeczytam, ponieważ Więzień nieba niesamowicie zachęcił mnie do sięgnięcia po tę powieść.

W przypadku niniejszej książki potwierdza się moje przekonanie, iż najwspanialsze historie, to te pisane najprościej. Więzień nieba nie zawiera w sobie choćby najmniejszych znamion eksperymentowania językiem. Tak przynajmniej wynika z przekładu, któremu ufam, ponieważ jednym z tłumaczy jest rodowity Hiszpan. Ze swojej strony mogę jedynie polecić czytelnikom tę powieść, natomiast wielbicielom twórczości C.R. Zafóna chyba nie trzeba specjalnie jej zachwalać, bo w końcu nazwisko Autora mówi samo za siebie.