poniedziałek, 3 kwietnia 2017

Frances Hodgson Burnett – „Tajemniczy ogród”












Wydawnictwo: BUCHMANN
Warszawa 2011
Tytuł oryginału: The Secret Garden
Przekład: Jadwiga Włodarkiewicz
Ilustracje: Robert Roger Ingpen




Są takie książki, o których pamiętamy przez całe życie, bez względu na to, kiedy trafiły w nasze ręce. Czasami są to lata dzieciństwa, a niekiedy okres dorastania lub pełnej dorosłości. Na pewno jedną z takich niezapomnianych książek jest Tajemniczy ogród. Powieść tak bardzo wryła się w świadomość czytelników, że doczekała się kilku ekranizacji. Jednej z nich podjęła się nawet wybitna polska reżyserka, Agnieszka Holland.

Większości z nas zapewne nie trzeba przypominać treści tego utworu. Wydaje mi się, że na całym świecie jest niewiele osób, które nigdy nie spotkały na swojej czytelniczej drodze Mary Lennox, Dicka Sowerby'ego czy Colina Cravena. Akcja tej wyjątkowej powieści rozgrywa się pod koniec XIX wieku i rozciągnięta jest na kilka miesięcy, czyli trwa od wczesnej wiosny do jesieni. Czytelnik zostaje zabrany do posiadłości Misselthwaite Manor znajdującej się w hrabstwie Yorkshire w południowo-wschodniej Anglii. Właścicielem owej posiadłości jest Archibald Craven. To właśnie tam po śmierci rodziców przybywa dziesięcioletnia Mary Lennox. Dziewczynka urodziła się i wychowała w Indiach, lecz tuż po urodzeniu została oddana pod opiekę hinduskiej niani, która zmuszona była spełniać każde żądanie rozkapryszonej dziewczynki dorastającej w przepychu i otoczeniu służby. Fakt ten sprawił, że Mary stała się dzieckiem samolubnym, kapryśnym, niesympatycznym i chorowitym, a do tego niezdolnym do okazywania wrażliwości innym.

Osamotniona i pozbawiona służby dziewczynka przybywa do Anglii do posiadłości swojego stryja, gdzie praktycznie od pierwszego dnia musi nauczyć się samodzielności. W miarę upływu czasu okazuje się jednak, że ten ponury ogromny dom, otoczony licznymi ogrodami, kryje w sobie szereg tajemnic. Jedną z nich jest opuszczony i zapomniany niemalże przez wszystkich ogród. Na polecenie Archibalda Cravena dziesięć lat wcześniej został on zamknięty, czego powodem stała się osobista tragedia pana domu. Pobyt w Misselthwaite Manor bardzo szybko odmienia dziewczynkę. Mary zmienia swój stosunek do innych ludzi, których dotychczas traktowała z wyższością. Odnajduje też klucz do tajemniczego ogrodu, który od tej pory staje się dla niej i jej przyjaciół miejscem wyjątkowym. Najpierw zaprzyjaźnia się z Dickiem, a potem odkrywa, że w domu przebywa także dziesięcioletni syn jej stryja, który żyje w bezustannym lęku o własne zdrowie. Chłopiec wciąż myśli o śmierci, przez co izoluje się od otoczenia. Dopiero dzięki Mary i jej sile perswazji chłopiec zmienia swój pogląd na świat i otaczających go ludzi. Dzieje się tak głównie za sprawą tajemniczego ogrodu.




Jak wiemy, Tajemniczy ogród od dziesiątek lat cieszy się ogromną popularnością wśród czytelników. Powieść zaliczana jest do kanonu klasyki literatury dziecięcej, a jego ponadczasowa wymowa bez wątpienia przyczynia się do tej popularności. Tajemniczy ogród przede wszystkim wzrusza, ale też porusza istotną problematykę wartości przyjaźni i miłości w życiu każdego człowieka. Frances Hodgson Burnett (1849-1924) na zasadzie kontrastu zestawia ze sobą troje małych bohaterów. Ci, którzy dorastali w dostatnich domach byli nieszczęśliwi i samotni, gdyż zostali pozbawieni towarzystwa rówieśników, natomiast ich rodzice nie byli skorzy do okazywania im miłości. Ojciec Mary był wciąż zajęty pracą i swoimi chorobami, zaś matka zupełnie nie interesowała się dziewczynką, wiodąc życie towarzyskie i koncentrując swoją uwagę wyłącznie na samej sobie. Tak więc Mary była dzieckiem niechcianym i ukrywanym przed otoczeniem.

Z kolei ojciec Colina nie był w stanie obdarzyć go miłością, ponieważ stale obwiniał go o śmierć jego matki a swojej ukochanej żony. Widok mizernego i smutnego chłopca nieustannie budził w nim strach i niechęć oraz przywoływał jedynie bolesne wspomnienia. Taki sposób wychowania, gdzie tylko zaspokajano potrzeby materialne niekorzystnie wypłynął na charakter dzieci. Jak widzimy, obydwoje są samolubni i rozpieszczeni oraz silnie przekonani o swej wyższości względem innych ludzi. Ich przeciwieństwo stanowi Dick, którego dorastanie ma miejsce w licznej rodzinie wśród radości i matczynego ciepła. Rodzinny dom chłopca nie jest bogaty, ale panuje w nim atmosfera miłości i prawdziwego szczęścia. Dlatego też Dick wyrasta na wrażliwego i szczerego chłopca, któremu można powierzyć największe tajemnice bez ryzyka, że je zdradzi innym. Dick darzy szacunkiem także osoby dorosłe. Jest chętny do pomocy, co wyraźnie widać na przykładzie jego relacji z Mary i Colinem. Nie ocenia również swoich przyjaciół, lecz akceptuje ich takimi, jakimi są w rzeczywistości.


Kadr z filmu Tajemniczy ogród w reżyserii Agnieszki Holland (1993)
Od lewej: Andrew Knott jako Dick Sowerby, Heydon Prowse w roli Colina Cravena
& Kate Maberly jako Mary Lennox
źródło

Powieściowy ogród odgrywa niezwykle istotną rolę w życiu głównych bohaterów i dla każdego z nich posiada odmienne znaczenie. Od wielu lat jest to miejsce owiane tajemnicą oraz milczeniem. Pan Craven po tragicznej śmierci żony zamknął jego furtkę, a klucz ukrył, zakazując komukolwiek wchodzić do ogrodu. Dla niego stanowi on symbol zarówno szczęścia, jak i bolesnych wspomnień. To właśnie w tym ogrodzie mężczyzna spędził najszczęśliwsze momenty swojego życia, gdy wraz z żoną spacerował po jego pięknych ścieżkach i odpoczywał na ławce w cieniu drzew. Nieszczęśliwy wypadek sprawił, że nie był w stanie przebywać już w tym szczególnym miejscu i nie chciał też, aby ktokolwiek inny tam wchodził. Dlatego też zgodnie z jego wolą przeznaczeniem ogrodu miało stać się zapomnienie o nim, a on sam miał obumrzeć. Niemniej po wielu latach to właśnie w tym ogrodzie, którego tak bardzo nienawidził, Archibald Craven odnalazł powód do życia i pogodził się z synem, zarazem uświadamiając sobie, iż obecność dziecka w jego życiu może zapewnić mu szczęście.

Ilustracja z amerykańskiego
wydania z 1911 roku.

Wyd. F.A. STOKES (Nowy Jork)
ilustratorka: Maria Louise Kirk
(M.B. Kirk; 1860-1938)
Z kolei dla Mary Lennox ogród stanowił miejsce bajkowe i niezwykle intrygujące. Dziewczynka zaciekawiona zdawkowymi informacjami o ogrodzie, w końcu postanowiła odnaleźć to tajemnicze miejsce. Początkowo jej działaniami kierowała zwykła ciekawość, lecz kiedy odnalazła klucz i ukrytą w gąszczu bluszczu furtkę, ogród stał się dla niej małym światem i miejscem, które należało tylko do niej i którym mogła się opiekować. To właśnie z powodu tego ogrodu Mary stała się wrażliwa i zdrowa, a także zaczęła dostrzegać piękno otaczającego ją świata. Nie obawiała się podjęcia ciężkiej pracy, natomiast widok rozkwitających roślin przyprawiał ją o wielką radość. Tajemniczy ogród był dla niej miejscem, gdzie Mary odnalazła prawdziwe szczęście oraz przyjaciół, dzięki którym zmieniła się w wesołą i pełną energii oraz radości osóbkę. Do tej pory te uczucia nie były jej znane.

A czym stał się ogród dla Colina Cravena od lat zamkniętego w wielkim domu swego ojca? Dla tego chłopca było to przede wszystkim miejsce, gdzie działy się czary. Rozpieszczony i schorowany Colin, od wielu lat leżący w łóżku i jednocześnie użalający się nad sobą oraz swoim nieszczęsnym losem, jest przekonany, że to właśnie tajemniczy ogród stanie się dla niego tym miejscem, w którym odzyska siły i zdrowie. Ta ogromna wiara sprawia, że w końcu tak się staje. W rozkwitającym na wiosnę ogrodzie chłopiec zaczyna dostrzegać urok świata, przed którym uciekał, czując lęk przed chorobami. Jest jeszcze ogrodnik, Ben Weatherstaff, dla którego ogród był miejscem, które pokochał równie mocno jak żona pana Cravena. Temu miejscu stary mężczyzna pozostał wierny przez wiele lat. Od chwili śmierci pani Carven, której był oddany całym sercem, ze wszystkich sił starał się dotrzymać danego jej słowa i pomimo zakazu pana Carvena przedostawał się do ogrodu przez mur, aby pielęgnować to miejsce. 

Ilustracja z brytyjskiego
wydania z 1911 roku.

Wyd. WILLIAM HEINEMANN
(Londyn)
Ilustrator: Charles Robinson
(1870-1937)
Symbolika powieściowego tajemniczego ogrodu jest wielopłaszczyznowa i wieloznaczna, a to w sposób istotny wzbogaca wymowę utworu. Ogród stanowi miejsce, w którym ważną rolę odgrywa przyroda oraz jej uzdrawiająca moc i dobroczynny wpływ na człowieka. Każdy, kto żyje w zgodzie z naturą (tak jak Dick) jest silny i tryska radością. Natomiast Mary, która w upalnych Indiach niemal zawsze czuła się zmęczona i zniechęcona, a także Colin dorastający w zamkniętym pokoju, dopiero pod wpływem świeżego powietrza i obcowania z budzącą się do życia przyrodą, odzyskują zdrowie, radość życia oraz ładny wygląd. W przypadku pana Cravena rzecz ma się podobnie. Dzięki spacerowi nad jeziorem mężczyzna odzyskuje duchową równowagę i tym samym budzi się z wieloletniego odrętwienia. Przyroda poprzez przemianę bohaterów dzięki tajemniczemu ogrodowi, ukazała swoją moc sprawczą oraz niewiarygodną siłę.

Narrator w powieści jest wszechobecny i wszechwiedzący, lecz nie zaznacza swojej obecności, ale ukrywa się za światem przedstawionym przez autorkę. Jego zadanie polega przede wszystkim na tym, aby przedstawić wydarzenia i przybliżyć bohaterów wraz z ich zachowaniami i sposobem myślenia. Nie ocenia ich wprost, ale nierzadko przytacza o nich opinie. Postacie w powieści przedstawione są w sposób bezpośredni poprzez opisanie ich wyglądu zewnętrznego, cech charakteru i zachowania. Charakterystyka bohaterów jest dość szczegółowa, więc czytelnik ma możliwość uzyskania sporej wiedzy na ich temat, jak również wiedzy dotyczącej ich życia. Język, jakim posłużyła się pisarka jest barwny i skierowany głównie do najmłodszych czytelników.

Należy pamiętać, że Tajemniczy ogród nie zwodzi czytelników, którym znane są inne powieści autorki, natomiast tych, którzy sięgają po niego po raz pierwszy, bynajmniej nie rozczarowuje. Historia Mary Lennox to przede wszystkim piękna i wzruszająca opowieść skierowana do najmłodszych czytelników i przepełniona swego rodzaju idealizmem, w którym to, co dobre zawsze odnosi zwycięstwo. Z kolei dla czytelnika dorosłego jest to niezwykle wzruszająca podróż do krainy dzieciństwa. Moim zdaniem powieść ta jest lekturą, po którą powinien sięgnąć każdy z nas, bez względu na wiek. Można ją polecić każdemu, kto pragnie choć na chwilę zapomnieć o otaczającej go rzeczywistości i przekroczyć bramy dziecięcej fantazji. Na koniec dodam jeszcze, że dobrze znana polskim czytelnikom australijska pisarka Kate Morton stworzyła swoją powieść Zapomniany ogród, inspirując się właśnie Tajemniczym ogrodem, pragnąc w ten sposób złożyć hołd zarówno samej Frances Hodgson Burnett, jak i jej powieści.








Brak komentarzy:

Prześlij komentarz