Wydawnictwo: BUCHMANN Warszawa 2011
Są takie książki, o których
pamiętamy przez całe życie, bez względu na to, kiedy trafiły w nasze ręce.
Czasami są to lata dzieciństwa, a niekiedy okres dorastania lub pełnej
dorosłości. Na pewno jedną z takich niezapomnianych książek jest Tajemniczy ogród. Powieść tak
bardzo wryła się w świadomość czytelników, że doczekała się kilku ekranizacji.
Jednej z nich podjęła się nawet wybitna polska reżyserka, Agnieszka Holland.
Większości z nas zapewne nie trzeba
przypominać treści tego utworu. Wydaje mi się, że na całym świecie jest
niewiele osób, które nigdy nie spotkały na swojej czytelniczej drodze Mary
Lennox, Dicka Sowerby'ego czy Colina Cravena. Akcja tej wyjątkowej powieści
rozgrywa się pod koniec XIX wieku i rozciągnięta jest na kilka miesięcy, czyli
trwa od wczesnej wiosny do jesieni. Czytelnik zostaje zabrany do posiadłości
Misselthwaite Manor znajdującej się w hrabstwie Yorkshire w
południowo-wschodniej Anglii. Właścicielem owej posiadłości jest Archibald
Craven. To właśnie tam po śmierci rodziców przybywa dziesięcioletnia Mary
Lennox. Dziewczynka urodziła się i wychowała w Indiach, lecz tuż po urodzeniu
została oddana pod opiekę hinduskiej niani, która zmuszona była spełniać każde
żądanie rozkapryszonej dziewczynki dorastającej w przepychu i otoczeniu służby.
Fakt ten sprawił, że Mary stała się dzieckiem samolubnym, kapryśnym,
niesympatycznym i chorowitym, a do tego niezdolnym do okazywania wrażliwości
innym.
Osamotniona i pozbawiona służby
dziewczynka przybywa do Anglii do posiadłości swojego stryja, gdzie praktycznie
od pierwszego dnia musi nauczyć się samodzielności. W miarę upływu czasu
okazuje się jednak, że ten ponury ogromny dom, otoczony licznymi ogrodami,
kryje w sobie szereg tajemnic. Jedną z nich jest opuszczony i zapomniany
niemalże przez wszystkich ogród. Na polecenie Archibalda Cravena dziesięć lat
wcześniej został on zamknięty, czego powodem stała się osobista tragedia pana
domu. Pobyt w Misselthwaite Manor bardzo szybko odmienia dziewczynkę. Mary
zmienia swój stosunek do innych ludzi, których dotychczas traktowała z
wyższością. Odnajduje też klucz do tajemniczego ogrodu, który od tej pory staje
się dla niej i jej przyjaciół miejscem wyjątkowym. Najpierw zaprzyjaźnia się z Dickiem,
a potem odkrywa, że w domu przebywa także dziesięcioletni syn jej stryja, który
żyje w bezustannym lęku o własne zdrowie. Chłopiec wciąż myśli o śmierci, przez
co izoluje się od otoczenia. Dopiero dzięki Mary i jej sile perswazji chłopiec
zmienia swój pogląd na świat i otaczających go ludzi. Dzieje się tak głównie za
sprawą tajemniczego ogrodu.
Jak wiemy, Tajemniczy ogród od dziesiątek lat cieszy się ogromną
popularnością wśród czytelników. Powieść zaliczana jest do kanonu klasyki
literatury dziecięcej, a jego ponadczasowa wymowa bez wątpienia przyczynia się
do tej popularności. Tajemniczy ogród przede wszystkim wzrusza, ale też
porusza istotną problematykę wartości przyjaźni i miłości w życiu każdego
człowieka. Frances Hodgson Burnett (1849-1924) na zasadzie kontrastu zestawia ze sobą troje
małych bohaterów. Ci, którzy dorastali w dostatnich domach byli nieszczęśliwi i
samotni, gdyż zostali pozbawieni towarzystwa rówieśników, natomiast ich rodzice
nie byli skorzy do okazywania im miłości. Ojciec Mary był wciąż zajęty pracą i
swoimi chorobami, zaś matka zupełnie nie interesowała się dziewczynką, wiodąc
życie towarzyskie i koncentrując swoją uwagę wyłącznie na samej sobie. Tak więc
Mary była dzieckiem niechcianym i ukrywanym przed otoczeniem.
Z kolei ojciec Colina nie był w
stanie obdarzyć go miłością, ponieważ stale obwiniał go o śmierć jego matki a
swojej ukochanej żony. Widok mizernego i smutnego chłopca nieustannie budził w
nim strach i niechęć oraz przywoływał jedynie bolesne wspomnienia. Taki sposób
wychowania, gdzie tylko zaspokajano potrzeby materialne niekorzystnie wypłynął
na charakter dzieci. Jak widzimy, obydwoje są samolubni i rozpieszczeni oraz
silnie przekonani o swej wyższości względem innych ludzi. Ich przeciwieństwo
stanowi Dick, którego dorastanie ma miejsce w licznej rodzinie wśród radości i
matczynego ciepła. Rodzinny dom chłopca nie jest bogaty, ale panuje w nim
atmosfera miłości i prawdziwego szczęścia. Dlatego też Dick wyrasta na
wrażliwego i szczerego chłopca, któremu można powierzyć największe tajemnice
bez ryzyka, że je zdradzi innym. Dick darzy szacunkiem także osoby dorosłe.
Jest chętny do pomocy, co wyraźnie widać na przykładzie jego relacji z Mary i
Colinem. Nie ocenia również swoich przyjaciół, lecz akceptuje ich takimi,
jakimi są w rzeczywistości.
 |
| Kadr z filmu Tajemniczy ogród w reżyserii Agnieszki Holland (1993) Od lewej: Andrew Knott jako Dick Sowerby, Heydon Prowse w roli Colina Cravena & Kate Maberly jako Mary Lennox źródło |
Powieściowy ogród odgrywa niezwykle
istotną rolę w życiu głównych bohaterów i dla każdego z nich posiada odmienne
znaczenie. Od wielu lat jest to miejsce owiane tajemnicą oraz milczeniem. Pan
Craven po tragicznej śmierci żony zamknął jego furtkę, a klucz ukrył, zakazując
komukolwiek wchodzić do ogrodu. Dla niego stanowi on symbol zarówno szczęścia,
jak i bolesnych wspomnień. To właśnie w tym ogrodzie mężczyzna spędził
najszczęśliwsze momenty swojego życia, gdy wraz z żoną spacerował po jego pięknych
ścieżkach i odpoczywał na ławce w cieniu drzew. Nieszczęśliwy wypadek sprawił,
że nie był w stanie przebywać już w tym szczególnym miejscu i nie chciał też,
aby ktokolwiek inny tam wchodził. Dlatego też zgodnie z jego wolą
przeznaczeniem ogrodu miało stać się zapomnienie o nim, a on sam miał obumrzeć.
Niemniej po wielu latach to właśnie w tym ogrodzie, którego tak bardzo
nienawidził, Archibald Craven odnalazł powód do życia i pogodził się z synem, zarazem
uświadamiając sobie, iż obecność dziecka w jego życiu może zapewnić mu
szczęście.
 |
| Ilustracja z amerykańskiego wydania z 1911 roku. Wyd. F.A. STOKES (Nowy Jork) ilustratorka: Maria Louise Kirk (M.B. Kirk; 1860-1938) |
Z kolei dla Mary Lennox ogród
stanowił miejsce bajkowe i niezwykle intrygujące. Dziewczynka zaciekawiona
zdawkowymi informacjami o ogrodzie, w końcu postanowiła odnaleźć to tajemnicze
miejsce. Początkowo jej działaniami kierowała zwykła ciekawość, lecz kiedy
odnalazła klucz i ukrytą w gąszczu bluszczu furtkę, ogród stał się dla niej
małym światem i miejscem, które należało tylko do niej i którym mogła się
opiekować. To właśnie z powodu tego ogrodu Mary stała się wrażliwa i zdrowa, a także
zaczęła dostrzegać piękno otaczającego ją świata. Nie obawiała się podjęcia
ciężkiej pracy, natomiast widok rozkwitających roślin przyprawiał ją o wielką
radość. Tajemniczy ogród był dla niej miejscem, gdzie Mary odnalazła prawdziwe
szczęście oraz przyjaciół, dzięki którym zmieniła się w wesołą i pełną energii
oraz radości osóbkę. Do tej pory te uczucia nie były jej znane.
A czym stał się ogród dla Colina
Cravena od lat zamkniętego w wielkim domu swego ojca? Dla tego chłopca było to
przede wszystkim miejsce, gdzie działy się czary. Rozpieszczony i schorowany
Colin, od wielu lat leżący w łóżku i jednocześnie użalający się nad sobą oraz
swoim nieszczęsnym losem, jest przekonany, że to właśnie tajemniczy ogród
stanie się dla niego tym miejscem, w którym odzyska siły i zdrowie. Ta ogromna
wiara sprawia, że w końcu tak się staje. W rozkwitającym na wiosnę ogrodzie
chłopiec zaczyna dostrzegać urok świata, przed którym uciekał, czując lęk przed
chorobami. Jest jeszcze ogrodnik, Ben
Weatherstaff, dla którego ogród był miejscem, które pokochał równie mocno jak
żona pana Cravena. Temu miejscu stary mężczyzna pozostał wierny przez wiele
lat. Od chwili śmierci pani Carven, której był oddany całym sercem, ze
wszystkich sił starał się dotrzymać danego jej słowa i pomimo zakazu pana
Carvena przedostawał się do ogrodu przez mur, aby pielęgnować to miejsce.
 |
| Ilustracja z brytyjskiego wydania z 1911 roku. Wyd. WILLIAM HEINEMANN (Londyn) Ilustrator: Charles Robinson (1870-1937) |
Symbolika powieściowego tajemniczego
ogrodu jest wielopłaszczyznowa i wieloznaczna, a to w sposób istotny wzbogaca
wymowę utworu. Ogród stanowi miejsce, w którym ważną rolę odgrywa przyroda oraz
jej uzdrawiająca moc i dobroczynny wpływ na człowieka. Każdy, kto żyje w
zgodzie z naturą (tak jak Dick) jest silny i tryska radością. Natomiast Mary,
która w upalnych Indiach niemal zawsze czuła się zmęczona i zniechęcona, a także
Colin dorastający w zamkniętym pokoju, dopiero pod wpływem świeżego powietrza i
obcowania z budzącą się do życia przyrodą, odzyskują zdrowie, radość życia oraz
ładny wygląd. W przypadku pana Cravena rzecz ma się podobnie. Dzięki spacerowi
nad jeziorem mężczyzna odzyskuje duchową równowagę i tym samym budzi się z
wieloletniego odrętwienia. Przyroda poprzez przemianę bohaterów dzięki
tajemniczemu ogrodowi, ukazała swoją moc sprawczą oraz niewiarygodną siłę.
Narrator w powieści jest
wszechobecny i wszechwiedzący, lecz nie zaznacza swojej obecności, ale ukrywa
się za światem przedstawionym przez autorkę. Jego zadanie polega przede
wszystkim na tym, aby przedstawić wydarzenia i przybliżyć bohaterów wraz z ich
zachowaniami i sposobem myślenia. Nie ocenia ich wprost, ale nierzadko
przytacza o nich opinie. Postacie w powieści przedstawione są w sposób
bezpośredni poprzez opisanie ich wyglądu zewnętrznego, cech charakteru i
zachowania. Charakterystyka bohaterów jest dość szczegółowa, więc czytelnik ma
możliwość uzyskania sporej wiedzy na ich temat, jak również wiedzy dotyczącej
ich życia. Język, jakim posłużyła się pisarka jest barwny i skierowany głównie
do najmłodszych czytelników.
Należy pamiętać, że Tajemniczy ogród nie zwodzi czytelników, którym znane
są inne powieści autorki, natomiast tych, którzy sięgają po niego po raz
pierwszy, bynajmniej nie rozczarowuje. Historia Mary Lennox to przede wszystkim
piękna i wzruszająca opowieść skierowana do najmłodszych czytelników i
przepełniona swego rodzaju idealizmem, w którym to, co dobre zawsze odnosi
zwycięstwo. Z kolei dla czytelnika dorosłego jest to niezwykle wzruszająca
podróż do krainy dzieciństwa. Moim zdaniem powieść ta jest lekturą, po którą
powinien sięgnąć każdy z nas, bez względu na wiek. Można ją polecić każdemu,
kto pragnie choć na chwilę zapomnieć o otaczającej go rzeczywistości i
przekroczyć bramy dziecięcej fantazji. Na koniec dodam jeszcze, że dobrze znana
polskim czytelnikom australijska pisarka Kate Morton stworzyła swoją powieść
Zapomniany ogród, inspirując się właśnie Tajemniczym ogrodem, pragnąc w ten
sposób złożyć hołd zarówno samej Frances Hodgson Burnett, jak i jej powieści.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz