Stworzenie postaci, która przynajmniej w jakimś stopniu jest wiarygodna, wciąż uważam za zadanie karkołomne...

ROZMOWA Z AGNIESZKĄ WOJDOWICZ

Agnieszka Wojdowicz to autorka pochodząca z Otwocka. W swoim dorobku literackim posiada zarówno powieści dla młodzieży, jak i dla dorosłych. Z wykształcenia jest polonistką, a z zawodu nauczycielką. W 2012 roku zadebiutowała trzytomową sagą zatytułowaną „Strażnicy Nirgali”, której główną bohaterką jest Bree Whelan, dziewczyna pochodząca z rodu aniołów. Trylogia adresowana jest do młodego czytelnika. Z kolei w 2014 roku na polskim rynku wydawniczym ukazał się pierwszy tom kolejnej trylogii. Książki zostały wydane pod wspólnym tytułem „Niepokorne” i skierowane są do dorosłego czytelnika. Ich bohaterkami są trzy przyjaciółki: Eliza Pohorecka, Klara Stojnowska i Judyta Schraiber. Autorka od wielu lat zakochana jest w Krakowie, w jego architekturze oraz niezwykłym klimacie krakowskich kawiarenek, starych antykwariatów i Plant. Jest też wielbicielką dobrej literatury skandynawskiej, malarstwa prerafaelitów, jak również wszelkich form sztuki użytkowej oraz górskich wycieczek. W czerwcu tego roku nakładem wydawnictwa Nasza Księgarnia wydany został trzeci tom trylogii „Niepokorne”, który zamyka opowieść o losach młodych kobiet, które aby spełnić swoje marzenia nierzadko muszą stawić czoło wyrzeczeniom i trudnym kompromisom, tym samym płacąc wysoką cenę za swe szczęście.

Agnes A. Rose: Pani Agnieszko, dziękuję serdecznie, że zgodziła się Pani przyjąć moje zaproszenie do rozmowy. Niedawno na rynku wydawniczym ukazał się trzeci tom trylogii „Niepokorne”. Wszystkie trzy książki zostały bardzo entuzjastycznie przyjęte przez czytelników. Czy spodziewała się Pani, że Eliza, Klara i Judyta tak silnie zawładną sercami czytelników? I skąd pomysł na stworzenie tak fascynującej opowieści?

fot. Irena Skolmowska

Agnieszka Wojdowicz: Nie wiem, czy moje bohaterki zawładnęły sercami czytelników, ale słyszę niekiedy, że budzą emocje, a to dla autora rzecz bezcenna. Cieszy mnie, gdy czytam na blogach o sympatii dla Elizy, złości na Judytę, kibicowaniu Klarze. Dla mnie są postaciami literackimi, dla czytelnika kobietami z krwi i kości. Uważam, że to niesamowite. A na pomysł cyklu wpadłam przypadkiem. Szukając informacji o pierwszych studentkach Uniwersytetu Jagiellońskiego, trafiłam na wspomnienia i artykuły, dzięki którym kwestia typowo encyklopedyczna stała się pasjonującym i atrakcyjnym tematem na książkę, ale w beletrystyce raczej pomijanym.

AAR: Czytając „Klarę” nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że postać głównej bohaterki ma wiele wspólnego z Marceliną Kulikowską, która żyła na przełomie XIX i XX wieku, zapisując się w historii jako zagorzała socjalistka i feministka. Czy swoje bohaterki kreowała Pani na wzór postaci historycznych, czy może to tylko moje złudzenie?  

AW: To nie złudzenie. Zanim obmyśliłam wątki Elizy, Klary i Judyty, szukałam wśród biografii kobiet żyjących na przełomie XIX i XX wieku takich, które podpowiedziałyby mi, jaką miały hierarchię wartości, jakich dokonywały wyborów i do czego dążyły, więc powinowactwo moich bohaterek z Marceliną Kulikowską jest oczywiste. Ale nie tylko z nią. Skorzystałam z wielu źródeł traktujących o kobietach nieprzeciętnych, wyprzedzających swoją epokę, zbuntowanych i ponoszących konsekwencje nonkonformistycznych postaw. Choćby z serii książek „Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek” wydanych przez Fundację Przestrzeń Kobiet. Tu przeczytałam o buncie robotnic w krakowskiej fabryce cygar, o atelier fotograficznym Amalii Krieger, o Faustynie Morzyckiej i Kazimierze Bujwidowej. Nieco inne zbiory biografii znalazłam w książce Karoliny Grodziskiej „Krakowianki zapomniane…”, we wspomnieniach Aleksandry Szczerbińskiej, w przepięknej książce Joanny Olczak-Ronikier „W ogrodzie pamięci”, we wspomnieniach Jadwigi z Sikorskich Klemensiewiczowej – hospitantki w Studium Farmaceutycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wertowałam artykuły o życiu i twórczości Anny Bilińskiej-Bohdanowicz, Olgi Boznańskiej, Zofii Stryjeńskiej. Starałam się bohaterki „Niepokornych” obdzielić po równo cechami dziewiętnastowiecznych emancypantek, artystek i socjalistek.

AAR: Która z „niepokornych” bohaterek była dla Pani najtrudniejsza do wykreowania i dlaczego? O czym chciałaby Pani porozmawiać z Elizą, Klarą albo Judytą, gdyby miała Pani taką możliwość?

AW: Nie było mi łatwo z żadną. Stworzenie postaci, która przynajmniej w jakimś stopniu jest wiarygodna, wciąż uważam za zadanie karkołomne. W przypadku bohaterek „Niepokornych” trudność polegała na tym, że miały być różne, stąd przerysowanie buntu Klary i nadwrażliwości Judyty. O czym chciałabym z nimi pomówić? Zapytałabym, ale nie do końca poważnie, jak im ze mną było przez minione trzy lata, bo ja zżyłam się z nimi bardzo.

AAR: Chociaż to kobiety są głównymi bohaterkami „Niepokornych”, to jednak mężczyźni wcale nie funkcjonują w ich tle i nie są bez znaczenia. Podczas czytania chyba największą sympatię poczułam do Maxa Henneberga, i byłam nawet zła na Judytę, że traktuje go w tak oziębły sposób. Czy może nam Pani powiedzieć, jak wyglądał proces kreowania męskich postaci?

AW: Początkowo dla Maxa Henneberga zarezerwowałam miejsce tylko w drugim tomie, jednak tak zdominował akcję, że pozwoliłam, by został na dłużej. Jego obecność prowokowała konflikty i choć z konfrontacji ze szlachetnością i czystymi intencjami Henneberga Judyta wychodziła pokonana, obnażając przy okazji swoje wady i uprzedzenia, zależało mi na takiej relacji. Anton, Max, Maurycy, Szymon i inni mieli za zadanie, poprzez działanie i dialog, ujawnić nieoczywiste cechy kobiet i wzbogacić ich portrety.

AAR: W jaki sposób pracowała Pani nad tłem historycznym, które tak naprawdę wcale nie należy do najłatwiejszych?

AW: Mozolnie wypracowałam schemat postępowania. Sięgałam po mapy ziem pod zaborami i miast z roku, w którym je opisywałam, po plany tras kolei i kolejek podmiejskich. Przeglądałam książki o ówczesnej modzie, weryfikowałam kwestie paszportów, fałszowania dokumentów, przejść granicznych, przemytu broni, programu zajęć studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i studentek Baraneum. Niemal wszystkie przywołane w cyklu wystawy malarstwa, wieczorki tańcujące, spektakle teatralne, pokazy kinematografu, wiece, manifestacje, zjazdy kobiet wydarzyły się naprawdę. Zbierałam nawet notki prasowe o pogodzie, więc na przykład pisząc o burzy sprzed powrotu Klary do Krakowa w sierpniu 1905 roku i spalonych w jej wyniku telefonach, korzystałam z artykułów w „Czasie” i „Nowej Reformie”. Wnętrza krakowskich i wiedeńskich kawiarni, muzeów, teatrów, dworców kolejowych, kościołów odtwarzałam na podstawie tekstów z epoki i późniejszych. Prześledziłam biografie Wyspiańskiego, Piłsudskiego, Klimta, Witkiewicza, Mosera, aby sytuacje, w których występują, były wiarygodne. W praktyce oznaczało to czytanie listów, monografii, przynajmniej fragmentów wspomnień, i poszukiwanie odpowiedzi na pytania o ich wygląd, miejsca zamieszkania, sytuację rodzinną, przeszłość, nawet stan zdrowia. Korzystałam z zasobów Austriackiej Biblioteki Narodowej, z tekstów niemieckojęzycznych, czytałam o kulturze żydowskiej, obrzędach i obyczajach. Mam wrażenie, że w „Niepokornych” prawda zdecydowanie góruje nad fikcją.

AAR: Kiedyś przeczytałam, że niektórych czytelników nie interesują szczegóły dotyczące opisów przyrody, krajobrazu czy jakiegoś konkretnego budynku albo co takiego bohater jadł na śniadanie. Dla nich najważniejsza jest akcja. W Pani powieściach dokładnie widać, że przywiązuje Pani ogromną wagę do szczegółów, co według mnie sprawia, że cała historia staje się jeszcze bardziej autentyczna. Czy może nam Pani zdradzić, w jaki sposób pracuje Pani nad detalami odnośnie do opisów? Przecież odtwarza Pani historię i obecnie większości z tego, co niegdyś istniało już nie ma.

AW: Możliwe, że niektórych czytelników rozprasza albo nawet nudzi szczegółowo nakreślone tło. Staram się zachować równowagę między akcją a opisem, z wielu informacji rezygnuję, ale nie jestem autorką powieści przygodowych ani scenariuszy ograniczonych do dialogów i didaskaliów. Zakładam, że po moje książki sięgnie czytelnik, który oprócz rozrywki spodziewa się rzetelności, wyrazistego nastroju i starannej polszczyzny. Nie odmówię sobie przyjemności oglądania dawnych fotografii, grafik, obrazów ukazujących uliczki Krakowa lub Wiednia sprzed wieku, a potem frajdy z opisywania świata, który w ten sposób poznałam, bo piszę też dla mojej satysfakcji. Chcę mieć poczucie, że zrobiłam dla książki wszystko, co mogłam.

Wyd. NASZA KSIĘGARNIA
Warszawa 2012
Tom I

AAR: Wróćmy na chwilę do Pani debiutu. To było w 2012 roku. Wtedy ukazał się pierwszy tom trylogii dla młodzieży. Dlaczego zaczęła Pani właśnie od literatury młodzieżowej?

AW: Pierwszy tom „Strażników Nirgali” pisałam, zwłaszcza na początku, nie planując publikacji, bo nie mieściło mi się w głowie, że ktoś mógłby to wydać. Nic tam jeszcze nie budowałam świadomie, ale już prześladowało mnie przeświadczenie, że brakuje mi doświadczenia i swobody w operowaniu słowem, abym doprowadziła pracę do końca, mimo że stworzenie książki dla młodzieży wydawało mi się zadaniem łatwiejszym od pisania dla dorosłych. Dziś wiem, że to równie trudne. Ale lubię ten cykl i widzę, jak dużo dała mi żmudna praca nad redakcją kolejnych tomów.

AAR: Czy od początku miała Pani zamiar napisać trylogię o losach Bree Whelan, czy może ta kwestia wyszła już w trakcie pracy nad wydaniem pierwszego tomu?

AW: Właściwie już nie pamiętam. Chyba planowałam dylogię, bo kiedy tekstem zainteresowała się Nasza Księgarnia, miałam zamknięty pierwszy tom i powstawał drugi. Wydaje mi się, że ustaliliśmy to z wydawcą.

AAR: Czy już w tamtym momencie wiedziała Pani, że zostanie Pani pisarką/autorką? Czy może ta myśl przyszła znacznie później?

AW: Tak długo wykonywałam inny zawód, że mimo dwóch cykli literackich nie czuję się nawet autorką. Tym bardziej nie uważam się za pisarkę, bo to określenie nobilitujące i bywa nadużywane. Moim zdaniem do elitarnego grona pisarzy należą głównie ci twórcy, których książki wytrzymały próbę czasu i są pod każdym względem doskonałe. Mam na myśli Prusa, Tołstoja, Dostojewskiego, Flauberta, Dickensa, twórców tej rangi.

AAR: Co sprawiło, że po wydaniu „Strażników Nirgali” zdecydowała się Pani porzucić literaturę młodzieżową i napisać powieść dla dorosłych czytelników? Czy wyklucza Pani powrót do literatury młodzieżowej, która teraz zaczyna być coraz bardziej pożądana na rynku? Mam oczywiście na myśli książki z gatunku Young Adult/New Adult.

AW: Zrezygnowałam z pisania dla młodzieży dzięki mojej redaktor prowadzącej z Wydawnictwa Nasza Księgarnia. Namawiała mnie usilnie, abym zmierzyła się z literaturą dla dorosłego czytelnika, za co jestem ogromnie wdzięczna. I nie planuję powrotu do literatury młodzieżowej.

Polska malarka
Anna Bilińska-Bohdanowiczowa
herbu Sas (1857-1893)
Autoportret z 1887 roku.
Obraz obecnie znajduje się
w Muzeum Narodowym w Krakowie

AAR: W jednym z wywiadów przeczytałam, że zanim książka trafi na dysk komputera, pisze ją Pani ręcznie. Czym taki proces jest spowodowany? Łatwiej i kreatywnej myśli się Pani nad kartką papieru, niż przy komputerze?

AW: Tak, korzystam z gumki i ołówków. Wiele lat temu amatorsko zajmowałam się grafiką, brałam udział w wystawach, przeglądach sztuki nieprofesjonalnej, i choć dawno porzuciłam rysowanie, mam sentyment do takiego sposobu pracy. Komputer jest niezbędny, ale tylko podczas korekty tekstu.

AAR: Wyżej wspomniałam, że lubi Pani literaturę skandynawską. Zapytam zatem o autorów, których książki czyta Pani najchętniej? Dlaczego akurat tych pisarzy ceni sobie Pani najbardziej?

AW: W literaturze skandynawskiej zakochałam się już w liceum, kiedy przeczytałam „Głód” Knuta Hamsuna. Potem było jego „Błogosławieństwo ziemi”, odpowiednik naszych „Chłopów” Reymonta, „A lasy wiecznie śpiewają” Trygve Gulbranssena, proza wydana w serii Pisarze Dzieł Skandynawskich. Bardzo lubię Sigrid Undset, Karen Blixen, Finna Alnæsa, Johannesa Vilhelma Jensena, Hermana Banga, a ostatnio zachwyciła mnie Herbjørg Wassmo. Za co ich cenię? Za bliski panteizmowi stosunek do świata i natury. Za umiejętność pisania o sprawach w gruncie rzeczy trywialnych i dar uszlachetniania codzienności. Za patos, kiedy sięgają do odległej historii, i wierność realiom epoki, bez chodzenia na skróty i przypochlebiania się czytelnikowi.

AAR: Co daje Pani pisanie? Jakie korzyści dla siebie wynosi Pani z tworzenia literatury?

AW: Pisanie łączę z czytaniem. Im częściej piszę, tym więcej muszę najpierw przeczytać, a to zawsze przynosi korzyść. Nieustannie się uczę. Czasem interesują mnie zagadnienia tak zdumiewające, że dawniej nie poświęciłabym im chwili uwagi. Zadaję sobie najdziwniejsze pytania. Kiedy wynaleziono guziki? Czy w 1895 roku w Krakowie słyszano już o batiku? Jak wówczas wyglądała pracownia Stanisława Wyspiańskiego? Poza tym poznaję moich czytelników. Odzywają się po lekturze powieści, opisują wrażenia, dzielą się uwagami o tekstach, a ja zyskuję pewność, że moja praca ma sens.

AAR: Uwielbia Pani również sztukę, szczególnie malarstwo. Bardzo wyraźnie widać to na kartach trylogii „Niepokorne”, gdzie sporo miejsca poświęca Pani malarzom zarówno tym fikcyjnym, jak Maurycy Stojnowski, jak i tym, którzy pozostawili trwały ślad w naszej historii, jak Stanisław Wyspiański. Czym zatem jest dla Pani sztuka? Których malarzy ceni sobie Pani najbardziej i dlaczego?

AW: Interesuję się malarstwem właściwie od zawsze i sądzę, że ta pasja pomaga mi w pisaniu. Kogo cenię najbardziej? To trudne pytanie, bo mogłabym wymienić wielu malarzy i żadnemu nie umiałabym przyznać palmy pierwszeństwa. Byłby to Rafał Malczewski, ale też Marc Chagall, Franz Marc, Amadeo Modigliani, Albrecht Dürer… W sztuce szukam odmiennych od mojego sposobów postrzegania świata, obrazów wymagających wysiłku w dekodowaniu artystycznego komunikatu. Dlatego bardzo lubię groteskę, oniryzm, karykaturę, baśniowość – jak u Witolda Wojtkiewicza albo Jerzego Dudy-Gracza.

Rozstanie
Obraz został namalowany w 1908 roku. Obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
autor: Witold Wojtkiewicz (1879-1909)

 AAR: Wiem, że pracuje Pani nad kolejną książką. Czy może nam Pani powiedzieć coś więcej na jej temat? Jaką tematykę tym razem poruszy Pani na kartach powieści?

AW: „Niepokornym” zawdzięczam zainteresowanie kulturą żydowską. Poznawałam ją właściwie od podstaw, aby móc pisać o Judycie Schraiber, i z tym tematem wiążę plany. Niewątpliwie będzie to cykl dla kobiet i o kobietach, z wielką i małą historią w tle, ale w dość odległych czasach. Wolałabym jednak nie zdradzać szczegółów.

AAR: Pani Agnieszko, dziękuję za rozmowę i za poświęcony czas. Życzę kolejnych fantastycznych książek i z niecierpliwością czekam na nową powieść. Czy jest coś, co chciałaby Pani dodać na koniec, a o co nie zapytałam?

AW: Było mi bardzo miło. Mogę jedynie podziękować za wyjątkowo ciekawą rozmowę.

Rozmowa i redakcja

Agnes A. Rose