czwartek, 3 października 2013

Philippa Gregory – „Odmieniec” #1










Wydawnictwo: LITERACKI EGMONT
Warszawa 2013
Tytuł oryginału: Changeling
Przekład: Maciejka Mazan
Cykl/Seria: ZAKON CIEMNOŚCI 




Problem nadejścia końca świata od wieków budzi w ludziach zainteresowanie. Praktycznie od zarania dziejów ludzkość poszukuje znaków, które świadczyłyby o zbliżającym się końcu naszej egzystencji. Obecnie na to zagadnienie patrzymy realnie, bo współczesnemu człowiekowi, który wierzy nauce, trudno jest pojąć jakieś niedorzeczne unicestwienie ludzkości i rzeczywistości, która ją otacza. Dlatego też bardzo często ci, którzy wierzą w tego rodzaju rzeczy traktowani są niczym zacofany średniowieczny lud, bo to właśnie tamtej epoce przypadł rozwój wszelkiego rodzaju zabobonów, guseł, magii, czy wróżb. Tego rodzaju rytuały niekiedy przyprawiały wręcz o śmierć osoby biorące w nich udział. Nie cofano się nawet przed zabijaniem niewinnych dzieci, nie wspominając o zwierzętach. Okazuje się bowiem, że dzisiaj również nie jesteśmy wolni od tego rodzaju obrzędów. Może nie aż tak krwawych, ale jednak okrutnych. Choć mamy dwudziesty pierwszy wiek, to jednak nie pozbyliśmy się sekt, w których praktykuje się rozmaite – czasami bardzo niebezpieczne – ceremonie. Oczywiście nie mówi się o tym zbyt głośno, bo media pochłonięte są raczej czymś zupełnie innym, ale sekty nie wymarły. One nadal istnieją i pozyskują nowych członków.

Powróćmy jednak do średniowiecza, kiedy to wszystko się zaczęło. Jest rok 1453. W klasztorze Świętego Ksawerego ze sztyletem ukrytym pod poduszką śpi siedemnastoletni Luca Vero. Wtem w środku nocy słyszy niesamowity łomot do drzwi swojej komnaty, a może bardziej celi. Bo Luca jest duchownym, choć jeszcze nie złożył ostatecznych ślubów. To nowicjusz. Chłopak od wielu lat przebywa w klasztorze. Jego rodzice gdzieś nagle zniknęli bez śladu, czego Luca nie potrafi zrozumieć. Chce się dowiedzieć, co tak naprawdę się z nimi stało, lecz na chwilę obecną nie ma takiej możliwości. Strażnicy praktycznie siłą wydzierają go z celi i prowadzą mrocznymi korytarzami, aby następnie zepchnąć do łodzi, którą dopływają do zamku Świętego Anioła. Wszystko oczywiście ma miejsce w Rzymie. Na zamku Luca Vero z łomoczącym sercem staje przed obliczem inkwizytora, który po krótkiej rozmowie, a właściwie werbalnym badaniu, zleca naszemu młodemu duchownemu pewne zadanie. Otóż Luca musi wyruszyć do opactwa Lucretili, aby nakreślić mapę… strachu. Czy chłopakowi uda się zmaterializować strach? Czy Luca będzie w stanie odnaleźć znaki, które będą zwiastować koniec świata?

Tymczasem na zamku Lucretili umiera jego pan, pozostawiając syna i córkę. Zgodnie z testamentem nieżyjącego już właściciela zamku, jego córka – Izolda – ma dwa wyjścia: albo poślubi obleśnego i wulgarnego księcia Roberta, albo spędzi resztę swojego życia w opactwie Lucretili jako jego ksieni. Jej brat – Gorgio – przychyla się do ostatniej woli ojca. Z kolei Izolda wie, że bez względu na to którą z opcji wybierze i tak poniesie osobistą klęskę. W razie ślubu z księciem Robertem jej niewielki majątek przejdzie na małżonka, zaś jeśli wybierze życie w zakonie, wszystko, co do niej należy przejmie straszy brat. Jak zatem powinna postąpić ta siedemnastoletnia osierocona dziewczyna? Czy jest ktoś, kto będzie w stanie jej pomóc? Czy wierna towarzyszka dziecięcych zabaw – Iszrak – wystarczy, aby Izolda poczuła się bezpiecznie?

Philippa Gregory – mistrzyni powieści historycznych. Fenomenalna angielska pisarka, która szczególnie upodobała sobie dynastię Tudorów zdobyła się na odwagę i napisała powieść dla młodzieży. Odwagi naprawdę można jej pozazdrościć, bo przecież powieści oparte w dużej mierze na faktach, lecz tylko z niewielką domieszką fikcji to nie to samo, co stworzenie opowieści, która od początku do końca jest wytworem wyobraźni. Czy Pisarka sprostała temu trudnemu zadaniu? A może straciła jedynie czas i lepiej byłoby, gdyby poświęciła go na napisanie kolejnej historycznej biografii, bo przecież w tym jest rewelacyjna?

Przyznam, że niezwykle trudno jest odpowiedzieć na te pytania. Wiem, że wielu czytelników ten pierwszy tom cyklu pod tytułem Zakon Ciemności bardzo rozczarował. Ale czy ci czytelnicy podczas lektury nie porównywali czasem Odmieńca z rzeczonymi powieściami historycznymi? Myślę, że tak się właśnie stało i stąd tyle zawiedzionych fanów Autorki. Moim zdaniem na Odmieńca należałoby spojrzeć w całkowitym oderwaniu od historycznych biografii. Przy tej lekturze powinniśmy na chwilę zapomnieć o pozostałym dorobku literackim Philippy Gregory, a jedynie dogłębnie przyjrzeć się tej jednej konkretnej książce. Oczywiście takiego problemu nie będą mieć ci, dla których Odmieniec jest pierwszą powieścią Pisarki, jaką kiedykolwiek czytali. Wiem, że jest to trudne zadanie, ale zapewniam, że wykonalne.

Postanowiłam zatem zachować się jak profesjonalny czytelnik-recenzent i nie porównywać Odmieńca z innymi książkami Philippy Gregory. I być może właśnie dlatego moje wrażenia po lekturze są pozytywne. Pamiętajmy, że książka adresowana jest do młodzieży, a tutaj obowiązują inne reguły tworzenia niż przy pozycjach dla dorosłych. W tym przypadku młody czytelnik musi utożsamiać się w pewien sposób z bohaterami. Powieściowe postacie muszą przeżywać problemy podobne do tych, które towarzyszą nastolatkom. Oczywiście nie można wymagać, aby dylematy średniowiecznych młodych ludzi były identyczne z tymi, których doświadcza dzisiejsza młodzież. Niemniej wartości, jakimi powinni kierować się nastolatkowe są takie same bez względu na epokę. Zdaje się, że Philippa Gregory doskonale o tym pamiętała, ponieważ na kartach Odmieńca obserwujemy bohaterów zmagających się z mocami zła. Próbują z nimi walczyć za wszelką cenę z mniejszym lub większym skutkiem. Czasami wydaje się, że tylko kwestią czasu jest, aby zło zwyciężyło, a jednak w ostatniej chwili wszystko się zmienia i to dobro wygrywa.

Młodzi ludzie przeważnie przeżywają swoje pierwsze zauroczenia i miłości. Czy w przypadku tej książki też tak jest? Czy główni bohaterowie czują do siebie jakieś szczególne przyciąganie? Gdzieś w podświadomości zapewne tli się jakaś niewyraźna iskierka uczucia, ale na poważne deklaracje i związki przyjdzie jeszcze czas. Przypuszczam, że ta kwestia będzie rozbudowana w kolejnych tomach serii.

Czego zatem możemy spodziewać się po tej pierwszej części Zakonu Ciemności? Na pewno nie jest to taka zwyczajna powieść historyczno-obyczajowa. Dzisiaj bardzo modna jest fantastyka i wydaje się, że Philippa Gregory doskonale o tym wie. Dlatego też w Odmieńcu możemy odnaleźć znamiona literatury fantasy, lecz te ślady są naprawdę znikome. Autorka bardziej skupiła się na stronie obyczajowej. Choć próbuje eksperymentować z czarną magią, wilkołakami i szaleństwem niewiadomego pochodzenia, to jednak w efekcie wszystko i tak przyjmuje postać realizmu. Mnie taki zabieg bardzo przypadł do gustu, a to dlatego, iż do fantastyki nie jestem jeszcze do końca przekonana i nawet jeśli gdzieś się na nią natykam, to chcę, aby znalazło się logiczne wytłumaczenie dlaczego stało się tak, a nie inaczej. Lubię kiedy powieści fantasy oparte są na tradycji, zaś nie na jakichś kosmicznych stworach, z którymi nie wiadomo, co zrobić, typu wampiry czy wilkołaki. Wiem, wiem. Narażam się, ale na chwilę obecną nie potrafię się do nich przekonać. Owszem, od biedy może być „kosmiczny stwór”, ale niech on przynajmniej przypomina człowieka i nie żywi się krwią!

A teraz kilka słów o bohaterach. Jak już wspomniałam główni bohaterowie to Luca Vero i Izolda Lucretili. To praktycznie wokół nich wszystko się kręci. To tych dwoje jest w centrum uwagi czytelnika. Chłopak wykonuje swoją misję, która oczywiście ma ścisły związek z Izoldą. Losy tych postaci nie są wolne od niebezpiecznych przygód. Wędrujemy wraz z nimi po średniowiecznych drogach, podejmujemy walkę z wrogiem, ale też przeżywamy sytuacje na wskroś komiczne. Takim bohaterem, który jest w stanie doprowadzić czytelnika do śmiechu jest bez wątpienia giermek Luki – Freize, który na co dzień pełnił funkcję pomocnika klasztornego kucharza. Oczywiście jest też mądry i poważny skryba Piotr, który wszystko skrupulatnie notuje, aby mógł powstać raport z misji. Wspomniałam też o Iszrak. To przyjaciółka Izoldy jeszcze z lat dzieciństwa. Dziewczyny łączy naprawdę szczególna więź i jedna bez drugiej chyba nie mogłaby żyć. Są też postacie na wskroś złe, które pod płaszczem dobroci dbają jedynie o własne interesy, krzywdząc innych.

Myślę, że nie warto tej książki skreślać i kręcić na nią nosem, tylko dlatego, że nie jest to kolejna część cyklu o Tudorach. Chciałabym, żeby polscy czytelnicy jednak dali jej szansę i spokojnie poczekali na kolejny tom. Niemniej, sięgając po Odmieńca przygotujcie się do tego, iż nie jest to ta Philippa Gregory, którą znamy. Jest inna, ale czy gorsza? Nie sądzę. Nie ukrywam, że Autorka zaskoczyła mnie również umiejscowieniem akcji. Tym razem nie jest to Anglia, a Włochy, a dokładnie Rzym. Sam tytuł także jest niezwykle wymowny i adekwatny do fabuły książki.

Na koniec chciałabym wspomnieć jeszcze o jednej rzeczy. Otóż, na końcu książki Autorka zwraca się bezpośrednio do czytelnika, wyjaśniając motywy napisania Odmieńca. Zaintrygowały mnie ostatnie słowa tej wypowiedzi: „Dlaczego napisałam tę książkę? Nie dlatego, że skończyłam z fabularyzowanymi biografiami – w tym roku wydam kolejną, The Kingsmaker’s Daughter („Córka Twórcy Królów”) – ale dlatego, że zapragnęłam napisać coś dla samej przyjemności pisania, w nadziei, że i wam się spodoba.”*

Jak zatem należy rozumieć powyższe słowa? Czyżby ubóstwiana przez czytelników na całym świecie Philippa Gregory nie tworzyła tych wspaniałych biografii historycznych „dla samej przyjemności pisania”, lecz pod przymusem?







* Posłowie zostało napisane w lutym 2012 roku, czyli jeszcze przed angielską premierą „Córki Twórcy Królów”, stąd przyszły czas wydania powieści, która na polskim rynku wydawniczym ukazała się wiosną tego roku. 



12 komentarzy:

  1. Ogółem czytałam w sieci bardzo wiele pozytywnych recenzji ,,Odmieńca'' i chociaż sama na co dzień gustuje w zupełnie innym gatunku literacki to wyjątkowo mam ochotę przeczytać powyższą pozycję i nawet nie wiem dlaczego, po prostu to taki impuls ;-)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. O widzisz. A ja trafiałam na same negatywne i rozczarowujące. Po tych recenzjach pomyślałam sobie, że Philippa Gregory jakiegoś totalnego gniota napisała. Na zagranicznych portalach literackich też te recenzje nie były zachwycające. No ale ja jestem przekorna i muszę sama się przekonać jaka jest prawda. Owszem, nie jest to ten poziom, co przy biografiach historycznych, ale dla młodzieży w sam raz. :-)

      Usuń
    2. Osobiście nie mam jakiś wielkich wymagań w stosunku do tej książki, więc myślę, że mimo wszystko ocenią ją całkiem pozytywnie.

      Usuń
    3. No to życzę Ci, żebyś dorwała gdzieś tę książkę. Chętnie przeczytałabym Twoją opinię. :-)

      Usuń
  2. Na pewno pisała je z przyjemnością - inaczej czytelnicy tak by nie zachwalali jej książek, w tym Ty. :) Widocznie ten tytuł był taki...wyjątkowo jej. :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja myślę, że Philippie Gregory bardziej chodziło o to, że historia opisana w "Odmieńcu" jest od poczatku do końca wytworem jej wyobraźni i właśnie to wymyślanie sprawiło jej frajdę. Przy biografiach fabularyzowanych musi jednak podpierać się faktami, a tu miała pełną swobodę działania. Przede mną "Uwięziona królowa", której lektury już nie mogę się doczekać. :-)

      Usuń
  3. Oj kusisz, kusisz, dobra wiadomość: panie bibliotekarki zamówić mają Philippę ;-)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Philippą to ja kusić będę zawsze. Fajnie, że panie bibliotekarki wreszcie zdecydowały się na zakup książek tej autorki. Na pewno będzie to chodliwy "towar" w bibliotece. :-)

      Usuń
  4. Udało Ci się przekonać mnie do tej książki. Swoją drogą szkoda mi twórców,którzy są szufladkowani w aspekcie jednego projektu, dlatego życzę tej serii wszystkiego najlepszego. Co do słów końcowych pisarki to myślę, iż miała na myśli wątek historyczny. Sama podkreślasz drobiazgowość i rzetelność "serii tudorowskiej", stąd przypuszczam że szukanie tekstów źródłowych to była dla niej żmudna praca. Tym razem mogła to pominąć i skupić się na swojej wyobraźni. Stąd te słowa, że mogła się skupić ma przyjemności pisania.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tak, przy głębszej analizie słów Gregory faktycznie można dojść do takich wniosków, o jakich piszesz. Też mi się wydaje, że chodziło jej o tę żmudną i szczegółową pracę nad biografiami. Ale w pierwszej chwili można odnieść wrażenie, jakoby Philippa do biografii podchodziła z jakimś oporem. Ja, jako jej wielka fanka, bardzo się cieszę, że nie jest jednokierunkowa. Wiesz, kiedyś usłyszałam takie zdanie: "dobry aktor powinien umieć zagrać każdą rolę". Być może pisarzy też się to tyczy. Może dobry pisarz powinien umieć znaleźć się w każdym gatunku literatury? :-)

      Usuń
  5. To trochę tak jak z panią Rowling i jej powieści dla dorosłych "Trafny wybór", bo prawie wszyscy porównują ją z seria o Haryym, a tak naprawdę trzeba traktować te dwie rzeczy indywidualnie. Nie mniej jednak chętnie bym przeczytała.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja teraz czytam współczesną powieść obyczajową Philippy Gregory i powiem Ci, że też rewelka. Trzeba tylko przy ocenianiu pamiętać, żeby nie porównywać, bo każdy gatunek kieruje się innymi zasadami. Inaczej tworzy się powieści historyczne, inaczej obyczajowe, a jeszcze inaczej dla młodzieży. Nie należy tego uogólniać, bo wtedy łatwo można autora skrzywdzić. ;-)

      Usuń