Michelle Moran – „Córka Kleopatry”

Wydawnictwo: SONIA DRAGA

Katowice 2012

Tytuł oryginału: Cleopatra’s Daughter

Przekład: Alina Siewior-Kuś

Źle być królową, lecz znacznie gorzej być jej dziećmi, szczególnie w czasach niepewnych pod względem politycznym. Przez ostatnie trzysta lat panowania faraonów, żaden z nich nie był Egipcjaninem. Wszyscy wywodzili się z greckiej dynastii Ptolemeuszy i rządzili Egiptem od 323 roku p.n.e. do roku 30 p.n.e. Pierwszym „greckim” faraonem był Ptolemeusz I Soter (367 p.n.e.-282 p.n.e.), który jednocześnie był także dowódcą wojsk służących pod Aleksandrem Wielkim (356 p.n.e.-323 p.n.e.). Po śmierci Aleksandra III Macedońskiego, Ptolemeusz został faraonem Egiptu. Odtąd przez kolejne trzysta lat każdy mężczyzna sprawujący w Egipcie władzę nosił imię „Ptolemeusz”, natomiast każda z kobiet rządzących tym krajem była „Kleopatrą”. Aby móc odróżnić ich od siebie, przy imieniu stawiano liczebnik. Praktycznie wszystkich faraonów-Ptolemeuszy kojarzono w związki krewniacze, aby dzięki temu podtrzymać i jeszcze bardziej umocnić dynastię.

Przejdźmy zatem do słynnej Kleopatry, którą zapewne wszyscy znamy jako Kleopatrę VII Filopator (69 p.n.e.-30 p.n.e.), którą zwano również „Wielką”. Jak to było w zwyczaju dynastii, najpierw wyszła za mąż za swojego młodszego brata, Ptolemeusza XIII (61 p.n.e.-47 p.n.e.). Para nie doczekała się jednak potomstwa. Jej drugim mężem był również rodzony brat – Ptolemeusz XIV (59 p.n.e.-44 p.n.e.). Z tego małżeństwa także nie było dzieci. Potem Kleopatra VII zaangażowana była w romans z Gajuszem Juliuszem Cezarem (100 p.n.e.-44 p.n.e.). Ich związek nigdy nie został sformalizowany. Kleopatra była bowiem jedynie kochanką Juliusza Cezara i urodziła mu syna o imieniu Cezarion, a dokładnie Ptolemeusz XV Cezarion (47 p.n.e.-30 p.n.e.). Po śmierci Juliusza Cezara, Kleopatra poślubiła rzymskiego generała – Marka Antoniusza (83 p.n.e.-30 p.n.e.).

Kleopatra Selene II

Ptolemeusz XV Cezarion urodził się w 47 roku p.n.e., natomiast Juliusz Cezar był wtedy żonaty. Możliwe, że właśnie z powodu małżeństwa nigdy nie przyznał się to ojcostwa. Pozwolił jednak nadać chłopcu swoje imię, które w pełni brzmiało: Ptolemeusz XV Filopator Filometor Caesar. Skoro Juliusz Cezar wypierał się ojcostwa, nic więc dziwnego, że imię jego syna zostało skrócone do „Cezariona”. Większość z dwóch pierwszych lat życia Cezarion spędził w Rzymie. Po tym, jak Juliusz Cezar został zamordowany, Kleopatra i jej syn wrócili do Egiptu. Cezarion został ogłoszony faraonem Egiptu i Cypru, lecz był nim jedynie z nazwy, ponieważ faktyczną władczynią była jego matka. To ona w imieniu syna sprawowała władzę w tych krajach.

Wraz ze śmiercią Juliusza Cezara, jego siostrzeniec – Oktawian (63 p.n.e.-14 n.e.) oraz przyjaciele – Marek Antoniusz i Marek Emiliusz Lepidus (ok. 89 p.n.e.-12 p.n.e.) wspólnie rządzili Imperium Rzymskim. Wtedy też Kleopatra spotkała Marka Antoniusza, zakochała się w nim i w końcu wyszła za niego za mąż (Antoniusz był już wcześniej żonaty). Para doczekała się trojga wspólnych dzieci. Bliźnięta urodziły się w 40 roku p.n.e.: chłopiec Aleksander Helios, czyli Słońce (40 p.n.e.-25 p.n.e.) oraz dziewczynka Kleopatra Selene II, czyli Księżyc (40 p.n.e.-6 n.e.). Cztery lata później na świat przyszedł ich kolejny syn – Ptolemeusz Filadelfos (36 p.n.e.-29 p.n.e.).

Pomimo że cała trójka była jeszcze dziećmi, to jednak każde z nich zostało ogłoszone władcą jakiegoś państwa, nad którym kontrolę wciąż sprawowali Kleopatra i Marek Antoniusz. Aleksander Helios był władcą Armenii, Medii (północo-zachodni Iran) oraz Partii (północno-wschodni Iran). Z kolei Kleopatra Selene II rządziła Cyrenajką i Libią (obydwa państwa stanowią część dzisiejszej Libii), natomiast Ptolemeusz Filadelfos został mianowany władcą Fenicji (Izrael i Liban), Syrii oraz Cylicji (południowo-wschodnia Turcja). 

Aleksander Helios

W końcu doszło do wybuchu wojny pomiędzy Oktawianem, znanym dziś jako Oktawian August albo po prostu August, oraz połączonymi siłami Marka Antoniusza i Kleopatry. Cezarion został wówczas ukryty przez matkę w małym portowym miasteczku, lecz jego kryjówkę już wkrótce odkryli ludzie Augusta. Tak więc Cezariona złapano i stracono. Był on nie tylko ostatnim z greckiej linii faraonów, ale także ostatnim faraonem Egiptu. W chwili śmierci miał siedemnaście lat. Marek Antoniusz i Kleopatra pożegnali się z życiem tego samego roku. Antoniusz popełnił samobójstwo, wbijając sobie sztylet w pierś, ponieważ sądził, że Kleopatra już nie żyje. Potem ona również odebrała sobie życie, lecz zanim to nastąpiło, była świadkiem ostatnich chwil życia Marka Antoniusza. Parę tę można śmiało porównać do Romea i Julii z dramatu Williama Szekspira (1564-1616). Marek Antoniusz miał wówczas pięćdziesiąt trzy lata, zaś Kleopatra trzydzieści dziewięć. 

Dzieciom Kleopatry i Antoniusza darowano życie. Bliźnięta miały dziesięć lat, natomiast mały Ptolemeusz liczył sobie sześć wiosen. Po tej tragedii całą trójkę zabrano do Rzymu. Dzieci oddano więc pod opiekę poprzedniej żony Marka Antoniusza – Oktawii Młodszej (ok. 66 p.n.e.-11 p.n.e.), która była także siostrą Oktawiana Augusta i teraz już wdową po Antoniuszu. Dokładnie w tym momencie rozpoczyna się akcja powieści Michelle Moran opowiadająca historię życia Kleopatry Selene. Zastanówmy się tylko, czy naprawdę ta powieść jest historią życia jedynej córki Kleopatry VII? Tak przynajmniej informuje czytelnika wydawca. Niemniej, kiedy doczytamy książkę do końca okazuje się, że nie jest to jednak historia życia Kleopatry Selene, lecz jedynie opowieść o jej dzieciństwie. Michelle Moran, a właściwie główna bohaterka, która jest tutaj narratorką, urywa bowiem relacjonowanie wydarzeń ze swojego życia w momencie, kiedy osiąga wiek pełnoletni i na rozkaz Augusta zostaje wydana za Jubę II (52 p.n.e.-23 p.n.e.) pochodzącego z dynastii Berberów, który władał Mauretanią (obecnie Algieria i Tunezja). W starożytnym Rzymie młody człowiek stawał się pełnoletni w wieku piętnastu lat. Gdzie zatem pozostałe lata jej życia, w tym dwudziestoletni okres wspólnych rządów z mężem? Niestety, tego Autorka już nie zawarła w swojej powieści. Nie można więc mówić, że Córka Kleopatry to historia życia Kleopatry Selene II. Przyznam, że chętnie przeczytałabym o tym, co wydarzyło się po wyjeździe Selene z Rzymu. Może kiedyś Michelle Moran pokusi się o napisanie drugiego tomu i dokończenie tej historii. Kto wie?

Fabuła powieści skupiona jest przede wszystkim na przeżyciach, jakich doświadczają dzieci Kleopatry VII i Marka Antoniusza po wydarciu ich siłą z Aleksandrii. Ich rozpacz jest ogromna, ponieważ nagle zostają pozbawieni wszystkiego i trafiają pod opiekę zupełnie obcych ludzi. Brutalnie odebrano im rodziców, ukochany kraj i najprawdopodobniej władzę, którą zapewne objęliby w Egipcie, gdyby ich życie potoczyło się inaczej. Oktawian August nie budzi ich zaufania, a wręcz jest dla nich kimś przerażającym, kto tylko czyha sposobności, aby ich zlikwidować. Czy naprawdę do tego dojdzie? Czy August będzie zdolny do zamordowania dzieci, które mogą w przyszłości okazać się zagrożeniem dla Imperium Rzymskiego?

Grobowiec Juby II i Kleopatry Selene II w mieście Tipasa w Algierii

Nie można powiedzieć, że Rzym wrogo przyjmuje dzieci w swoich progach. Trzeba pamiętać, iż w starożytnym Rzymie powszechne było niewolnictwo, więc potomkowie Kleopatry VII i Antoniusza budzą sympatię przede wszystkim u tej grupy społecznej. W dodatku są świadkami rozruchów mających na celu zniesienie niewolnictwa. Na czoło wysuwa się tutaj niejaki Czerwony Orzeł, który spędza sen z powiek Augusta. Oktawian nie może czuć się bezpiecznie, wiedząc, że w jego imperium jest ktoś, kto pragnie go zabić. Kim zatem jest Czerwony Orzeł? Czy uda mu się zrealizować swoje plany wobec Augusta i jego polityki?

Pomimo że dzieci doświadczają wielu trosk, to jednak pod opieką Oktawii mogą czuć się na tyle bezpiecznie, aby nie oglądać się za siebie i nie widzieć w każdym wroga. Bardzo szybko nawiązują też przyjaźnie, co pozwala im zapomnieć o swoim tragicznym położeniu. Selene rozwija swoje zainteresowania, zaś Aleksander również znajduje własne miejsce w życiu przy boku tych, którzy dobrze mu życzą. Przeżywają też swoje pierwsze miłosne fascynacje i rozczarowania.

Córka Kleopatry to powieść, która wciąga, aczkolwiek brakuje w niej nieco klimatu charakterystycznego dla epoki. Możliwe, że jest to wina zbyt ubogiej narracji, którą Autorka zamieniła na nadmiernie dużą ilość dialogów. W związku z tym czytelnik nie może oczami Selene ujrzeć wszystkiego tego, co powinien zobaczyć w starożytnym Rzymie. Dialogi pozwalają jednak zrozumieć uczucia bohaterów i stan ich psychiki. Pamiętam, że kiedy czytałam Trylogię rzymską Miki Waltariego czy składające się z trzech części Znamię lwa autorstwa Francine Rivers, mogłam wręcz namacalnie doświadczyć atmosfery, jaka panowała w Imperium Rzymskim. Tutaj niestety czegoś mi brakowało, pomimo że Michelle Moran stara się nakreślić tamte realia, opisując na przykład widowiska w rzymskim teatrze czy targi, gdzie bohaterowie dokonują potrzebnych zakupów. Pochwalić należy też to, iż Autorka wiernie trzyma się historii, choć nie brak również elementów fikcji literackiej.  

Córka Kleopatry to pierwsza powieść Michelle Moran, jaką przeczytałam. Na pewno sięgnę też po inne książki Autorki, bo czuję, że w jej twórczości tkwi ogromny potencjał, który być może nie został wykorzystany w pełni w przypadku tej konkretnej powieści. Możliwe, że inne jej książki stoją na jeszcze wyższym poziomie i nie są historiami, jak gdyby urwanymi w momencie, kiedy dopiero zaczynają nabierać tempa.