Gillian Bagwell – „Królewska nierządnica”

Wydawnictwo: BELLONA

Warszawa 2012

Tytuł oryginału: The Darling Strumpet. A Novel of Nell Gwynn, Who Captured the Heart of England and King Charles II

Przekład: Michał Kompanowski

Karol II Stuart (1630-1685) był królem Anglii, Szkocji i Irlandii, zaś objęcie przez niego tronu w 1660 roku oznaczało zakończenie republikańskich rządów w Anglii. Karol II urodził się 29 maja 1630 roku jako najstarszy żyjący syn Karola I Stuarta (1600-1649). Nie był on pierworodnym synem swojego ojca, ponieważ jego starszy brat Karol Jakub zmarł tuż po urodzeniu w dniu 13 marca 1629 roku. Karol II miał dwanaście lat, kiedy rozpoczęła się wojna secesyjna, natomiast już dwa lata później został mianowany naczelnym wodzem w zachodniej Anglii. Z powodu odniesienia zwycięstwa przez parlament, Karol II został zmuszony do emigracji na kontynent. Przebywał w Holandii, gdy w 1649 roku otrzymał wiadomość o egzekucji ojca.

W 1650 roku Karol zawarł porozumienie ze Szkocją, w związku z czym został ogłoszony królem. Wraz ze szkocką armią najechał na Anglię, ale został pokonany przez lorda protektora Olivera Cromwella (1599-1658) w bitwie pod Worcester, która rozegrała się w 1651 roku. W tej sytuacji Karol ponownie zmuszony był udać się na wygnanie, i dopiero w 1660 roku został zaproszony do Anglii celem odzyskania tronu. Chociaż ci, którzy podpisali wyrok śmierci na Karola I Stuarta zostali ukarani, to jednak nowy król prowadził politykę charakteryzującą się polityczną tolerancją i podziałem władzy. Jego pragnienie dotyczące tolerancji religijnej odnosiło się w dużej mierze do własnych skłonności wobec katolicyzmu, co okazało się działaniem niezwykle kontrowersyjnym w opinii ówczesnego parlamentu. Karol podjął jednak kilka prób zmierzających do sformalizowania tolerancji katolików i nie-konformistów, lecz w efekcie został zmuszony do wycofania się z tego projektu w obliczu bardzo wrogo nastawionego parlamentu.

Karol II Stuart
Portret powstał pomiędzy
1660 a 1665 rokiem.

Pierwsze lata panowania Karola II Stuarta objęły straszliwą zarazę (1665) oraz wielki pożar (1666), który w konsekwencji doprowadził do znacznej przebudowy centrum Londynu. W latach 1665-1667 Anglia była w stanie wojny z Holendrami (II wojna angielsko-holenderska), która zakończyła się zwycięstwem Holendrów. W 1670 roku Karol podpisał tajny traktat z Francją będącą pod panowaniem Ludwika XIV Wielkiego zwanego Królem Słońce (1638-1715). W traktacie tym zobowiązał się do udzielenia wsparcia Francuzom przeciwko Holendrom (III wojna angielsko-holenderska w latach 1672-1674) oraz do konwersji na katolicyzm. W zamian miał otrzymać od Francji wsparcie w działaniach, w których posiadał nieco ograniczone pole manewru z powodu władzy parlamentu.

W 1677 roku Karol II Stuart oddał za żonę swoją siostrzenicę Marię II Stuart (1662-1694) Wilhelmowi III Orańskiemu (1650-1702), który był protestantem. Król chciał w ten sposób choć częściowo przywrócić protestantyzm. Pomimo że Karol miał wiele nieślubnych dzieci, a co za tym idzie równie wiele różnych kochanek, to jednak z własną żoną Katarzyną Bragança (1638-1705) nigdy nie doczekał się potomka. Jego brat i następca tronu Jakub II Stuart (1633-1701) był katolikiem. Negocjacje z Francją oraz wysiłki króla zmierzające do tego, aby stać się władcą absolutnym, sprawiły, że Karol popadł w konflikt z parlamentem, który został rozwiązany w 1681 roku i od tego czasu aż do śmierci król rządził samodzielnie.

Okres panowania Karola II Stuarta to czas wzrostu kolonizacji i handlu w Indiach, Indiach Wschodnich i Ameryce, a także zabezpieczenie Wielkiej Brytanii jako potęgi morskiej. W 1660 roku Karol założył Royal Society, czyli Towarzystwo Królewskie. Król zmarł w dniu 6 lutego 1685 roku, zaś na łożu śmierci przeszedł na katolicyzm.  

Nell Gwynn 
Portret powstał w 1675 roku.

Wspomniałam wyżej, że Karol II znany był z posiadania licznych kochanek, które bezustannie rodziły mu dzieci. Jedną z takich królewskich nałożnic była niejaka Eleonora „Nell” Gwynn (1650-1687). Wygląda na to, że Nell w życiu Karola odegrała naprawdę wyjątkową rolę i chyba jednak bardzo ją kochał, ponieważ na łożu śmierci błagał swojego brata i następcę tronu, aby ten zrobił wszystko, żeby panna Gwynn nigdy nie głodowała.

Kiedy Nell była jeszcze nastolatką zatrudniła się w King's Theatre jako sprzedawczyni pomarańczy. Jej naturalny dowcip oraz całkowity brak samoświadomości przykuły uwagę aktora Karola Harta (1625-1683) oraz jego kolegów po fachu. Angielski pisarz i dramatopisarz John Dryden (1631-1700) pisał specjalnie dla niej dramaty, aby na scenie mogła wykorzystać swój talent jako aktorka komediowa. W chwili, gdy została kochanką Karola Harta zwykła nazywać go Karolem I, zaś potem dzieliła łoże z Karolem Sackville, lordem Buckhurst (1643-1706), nazywając go Karolem II. Z kolei król stał się dla Nell Karolem III.

Lady Castlemaine, czyli Barbara Palmer (1640-1709) była kochanką króla od wielu lat, zanim w jego życie wkroczyła Nell Gwynn. Wśród kochanek Karola na pierwszy plan wysuwały się jeszcze Louise de Kéroualle (1649-1734) oraz Moll Davis (1648-1708). Pomiędzy tymi czterema kobietami wciąż toczyła się wielka rywalizacja o względy monarchy. Nawet dla samego Karola tak duża liczba kochanek – bo przecież były też inne oprócz wspomnianych wyżej – stawała się czasami ogromnym utrudnieniem w codziennym życiu. Król doczekał się trzynaściorga dzieci, których nigdy się nie wyparł. Każde z nich wspierał finansowo, na czym korzystały też ich matki. Nie można powiedzieć, że monarcha nie miał wątpliwości w kwestii swojego ojcostwa. Na przykład Barbarę Palmer król złapał na gorącym uczynku w kompromitującej sytuacji z Johnem Churchillem, późniejszym księciem Marlborough (1650-1722). Dlatego też ostatnie dziecko, jakie w 1672 roku urodziła lady Castlemaine, oficjalnie zostało uznane za potomka Johna Churchilla.

Barbara Palmer znana
jako lady Castlemaine

Kobiety w życiu Karola II Stuarta przychodziły i odchodziły, natomiast pozycja Nell Gwynn praktycznie nigdy nie była zagrożona. Dlaczego? Co takiego niezwykłego i pociągającego miała w sobie ta kobieta, która zaczynała swoją karierę jako zwykła prostytutka, że monarcha nie potrafił się od niej uwolnić? Dlaczego nie spotkał jej los podobny do tego, jakiego doświadczyła Moll Davis? Kochanka urodziła królowi dziecko znane potem jako lady Maria Tudor, w zamian za co otrzymała dom w Suffolk Street i pierścień warty sześćset funtów, a potem zwyczajnie wypadła z łask monarchy. Czyżby zatem Nell Gwynn była aż tak dobra w łóżku? Możliwe że właśnie o to chodziło. Zapewne ogromną rolę odgrywała również jej nieprzeciętna uroda.

Nell na pewno nie była chciwa i zaborcza, jak jej rywalki. Niemniej Karol podarował jej dom w pobliżu Pall Mall, a kiedy po raz pierwszy spotkała się z królem, wówczas poprosiła zaledwie o pięćset funtów rocznie! Ostatecznie monarcha przyznał jej coś w rodzaju pensji w wysokości czterech tysięcy funtów rocznie. Te pieniądze pochodziły z podatków zebranych w Irlandii, a potem Nell otrzymała kolejne pięć tysięcy funtów rocznie pochodzących z Secret Service Fund.

Pod koniec 1669 roku Nell wycofała się z grania w teatrze, ponieważ spodziewała się wtedy dziecka. Jako matka przeżyła ogromną tragedię. Co dziwne, w przeciwieństwie do innych kochanek króla, Nell nigdy nie doczekała się nadania jej szlacheckiego tytułu. Niemniej potrafiła umiejętnie podejść króla, który w tej kwestii zabezpieczył jej dzieci zanim zmarł. Podobno w obecności monarchy i jego gości Nell wykrzyknęła do swojego małego syna: „Chodź tu, ty mały bękarcie!”. Na te słowa przerażony Karol II zapytał swoją nałożnicę, dlaczego tak się zwraca do dziecka, a ona miała odpowiedzieć: „A jak inaczej mam go nazywać, jeśli nie mały bękarcie?” Wtedy król natychmiast uczynił syna księciem St. Albans!

Louise de Kéroualle
Portret powstał w 1671 roku.

Po śmierci Karola II odezwali się wierzyciele Nell. Pomimo że nigdy nie przymierała głodem, to jednak znalazła się w poważnym niebezpieczeństwie, gdyż groziło jej więzienie za długi. Wtedy też zwróciła się do króla Jakuba II Stuarta z prośbą o pomoc, której ten natychmiast jej udzielił, przyznając pensję w wysokości tysiąca pięciuset funtów rocznie. W zamian Jakub zażądał, aby syn Nell został katolikiem. Niestety, w tej kwestii czekało go rozczarowanie. Nell przeżyła Karola II o dwa lata. Kiedy zmarła, miała ponad trzydzieści lat. Stała się legendą jako jedyna królewska kochanka, która potrafiła wzbudzać sympatię wśród ludzi.

Powieść Królewska nierządnica, która została wydana również pod tytułem Ukochana nierządnica jest historią życia Nell Gwynn. Gillian Bagwell rozpoczyna ją od momentu, kiedy główna bohaterka miała około trzynastu lat i już wtedy marzyła o wyrwaniu się ze slumsów, gdzie przyszło jej żyć. Autorka pokazuje, w jakich koszmarnych warunkach musiała egzystować Nell, zanim weszła na salony, dzięki romansowi z królem. Czytelnik widzi zatem poszczególne etapy wspinania się Nell po szczeblach kariery. Niemniej koniec wydaje się bardzo dramatyczny. Tak naprawdę Nell Gwynn można uznać za postać w pewnym sensie tragiczną. Pragnęła zaszczytów i poklasku oraz życia w luksusie, a potem, kiedy zabrakło królewskiego kochanka o mały włos nie stoczyła się znów na samo dno.

Aktorka Moll Davis
Portret pochodzi z 1680 roku.

Początki kariery Nell Gwynn to dom publiczny u Madame Ross, gdzie jako bardzo młoda dziewczyna musiała zaspokajać potrzeby seksualne każdego mężczyzny, który zwrócił na nią uwagę. A ponieważ była bardzo piękna, tych mężczyzn było naprawdę sporo. Przypuszczalnie takich kobiet, jak Nell Gwynn było w tamtym okresie bardzo dużo, jednak nie każdej udawało się na dłużej zatrzymać przy sobie monarchę, czego przykładem są pozostałe kochanki Karola II Stuarta. Zapewne każda z tych nałożnic marzyła o tym, aby któregoś dnia zostać królową, a rodzenie dzieci władcy miało im w tym pomóc. Niestety, tak się nie działo, ponieważ w tym przypadku liczyło się także pochodzenie danej kochanki. Owszem, wiele z nich wywodziło się z arystokratycznych rodów, co zapewniało im przyznanie przez króla tytułu, lecz na tym cała sprawa się kończyła. Każdy monarcha był przecież zobligowany do tego, aby przy aranżowaniu swojego małżeństwa, myśleć przede wszystkim o pomyślności kraju, którym rządził. Stąd tak wiele królewskich małżeństw pozbawionych miłości.

Autorka Królewskiej nierządnicy prowadzi czytelnika drogami siedemnastowiecznej Anglii i robi to naprawdę dobrze. Poznajemy zatem obyczaje i sposób życia ówczesnych mieszkańców Londynu, ale w głównej mierze bardzo dużo czasu spędzamy „w łożu” i to nie tylko królewskim, ale także innych mężczyzn, czyli tych, z którymi sypia Nell, aby nie umrzeć z głodu. I tutaj niektórzy mogą poczuć się nieco zniesmaczeni, ponieważ sceny erotyczne momentami opisane są bardzo wulgarnie. Oczywiście jest to poniekąd zrozumiałe, zważywszy na to, czym zajmuje się nasza bohaterka. To praktycznie jej klienci wprowadzają ją w świat erotyzmu i uczą, w jaki sposób powinna zaspokajać seksualne potrzeby mężczyzn, aby ci nigdy o niej nie zapomnieli. To jest także jej droga do królewskiego łoża. Jak pokazuje historia nauka nie poszła w las, ponieważ Karol II do końca swoich dni związany był z Nell Gwynn, i pomimo obecności w jego życiu innych kobiet, to Nell w dalszym ciągu była tą najważniejszą nałożnicą.

Wydanie również z 2012 roku,
ale pod nieco zmienionym 
tytułem

Jeśli chodzi o tło historyczne, to Autorka starała się je zachować na tyle wiernie, na ile pozwalały jej zgromadzone materiały. Oprócz postaci historycznych, Gillian Bagwell wprowadziła też kilku bohaterów fikcyjnych wzorowanych na innych postaciach. Myślę, że to dobry zabieg, który podnosi wartość powieści. Czy zatem polecam tę książkę? Sama nie wiem. Zdaję sobie sprawę z tego, że nie każdy gustuje w powieściach ociekających dość wulgarnym seksem. Na pewno postać Nell Gwynn jest bardzo ciekawa i może nawet nieco kontrowersyjna. Reprezentuje ona bowiem wiele kobiet, które przez łoże panującego aktualnie monarchy dostąpiły wielkich zaszczytów. Ale z drugiej strony Nell to także zwykła kobieta i matka, która kocha i chce być kochaną. Swoje macierzyństwo traktuje naprawdę bardzo poważnie i nie wyobraża sobie życia bez synów. Niemniej czasami dzieci, a szczególnie ciąże sprawiają, że wypada z gry na długie miesiące, i wtedy drży o swoją pozycję w życiu Karola II. Strachem napawa ją myśl, że kiedy ona będzie oczekiwać kolejnego królewskiego bękarta, jakaś inna ladacznica zajmie jej miejsce, a ona po porodzie nie będzie mogła już odzyskać tego, co było.

Nell Gwynn posiadała naprawdę wyjątkową osobowość. Była uparta i wiedziała, czego chce. Umiała walczyć o swoje, a czasami nawet upokorzyć się, żeby tylko dostać to, na czym jej zależało. Czy zatem była to z jej strony gra? Może w pewnym stopniu tak. Lecz należy pamiętać, że Karola II Stuarta kochała całym sercem i nie wyobrażała sobie życia bez niego. Możliwe że ta głęboka żałoba po jego śmierci tylko przyśpieszyła jej własny zgon.