George Chandos Bidwell – „Zdobywca Anglii. Wilhelm I z Normandii”

Wydawnictwo: ŚLĄSK

Katowice 1980

Tytuł oryginału: The Conqueror of England. William I of Normandy

Przekład: Anna Bidwell

Myślę, że recenzja tej książki tak naprawdę powinna pojawić się na blogu historycznym, który współtworzę, ponieważ na jej podstawie można przygotować całkiem ciekawą notkę biograficzną o jednym z bardziej znaczących władców w dziejach średniowiecznej Anglii. Przecież to właśnie od Wilhelma I Zdobywcy wszystko się zaczęło. To on zapoczątkował zmiany, które w miarę upływu lat odciskały swoje piętno na dziejach Anglii i jej władcach.

Już sam tytuł książki sugeruje, że Wilhelm I pochodził z Normandii, czyli krainy historycznej położonej w północnej części Francji, nad kanałem La Manche. Swoją nazwę Normandia zawdzięcza Wikingom (Normanom), którzy na jej terenach osiedlali się od IX wieku. Fakt ten został ostatecznie usankcjonowany traktatem z X wieku. Zanim Normanowie pod przywództwem Wilhelma I Zdobywcy najechali na Anglię, Normandią przez sto pięćdziesiąt lat władali Frankowe.

Księstwo Normandii powstało w 911 roku. Najprawdopodobniej początkowo było to hrabstwo obejmujące tereny dzisiejszej Górnej Normandii. Obszar ten został nadany niejakiemu Rollonowi – wodzowi normandzkiemu – przez króla Francji, Karola III Prostaka. Jako niezależny twór księstwo zakończyło swój byt w 1204 roku w chwili włączenia go do domeny królewskiej. Dzieje księstwa Normandii historycy dzielą na cztery okresy, czyli:

1. pomiędzy rokiem 911 a 960, kiedy to miała miejsce falowa imigracja ludności skandynawskiej;
2. lata 960-1025, gdy przybysze stopniowo wtapiali się w otoczenie frankijskie, przejmując jednocześnie kulturę i ustrojowe mechanizmy przy równoczesnym wzmacnianiu się władzy książęcej;
3. czas pomiędzy rokiem 1025-1050, kiedy to na terenie księstwa zaobserwowano poważny kryzys, podczas którego wielu możnych starało się zwiększyć swoją władzę kosztem księcia, co doprowadziło ostatecznie do zerwania związków ze Skandynawią – był to czas dorastania naszego głównego bohatera;
4. okres od 1050 roku aż do końca istnienia księstwa, kiedy to następuje ustabilizowanie się relacji wewnętrznych, przy silnej władzy książęcej.

Bez wątpienia najważniejszym wydarzeniem w biografii Wilhelma I Zdobywcy jest bitwa pod Hastings, która rozegrała się 14 października 1066 roku. Książę Normandii już od najmłodszych lat wykazywał niezwykły upór w dążeniu do celu. Dlatego też nie dziwi fakt, że po śmierci króla Anglii – Edwarda noszącego przydomek „Wyznawca” – poczuł się oszukany. Bo przecież Edward obiecał mu, a wręcz przysiągł, iż czyni go swoim następcą! Tak więc kiedy na tronie Anglii zasiadł niejaki Harold II, Wilhelm wpadł we wściekłość. Aby odzyskać to, co rzekomo prawnie mu się należało, książę Normandii najpierw posunął się do pewnego fortelu, natomiast kiedy i to nie pomogło, uznał, że nie pozostaje mu nic innego, jak tylko wyruszyć zbrojnie przeciwko Anglii i zrzucić z tronu uzurpatora. Bo tak właśnie myślał o Haroldzie II.

Jak pokazuje historia, Wilhelm I dopiął swego i ostatecznie objął angielski tron w dzień Bożego Narodzenia Roku Pańskiego 1066. Koronę na głowę jego żony – Matyldy – nałożono dopiero dwa lata później. Wilhelm żywił do swojej małżonki wielkie uczucie, choć nie zawahał się użyć wobec niej siły, gdy czuł, że występuje ona przeciwko niemu. Podczas ich na ogół szczęśliwego małżeństwa tylko raz miała miejsce sytuacja, gdy książę Normandii, a późniejszy król Anglii, nie zapanował nad sobą. Lecz mimo to Matylda nigdy nie przestała go kochać. Nawet na łożu śmierci wyznała mu miłość i prosiła o przebaczenie, czego na pewno nie poparłyby dzisiejsze feministki.

Osoba Matyldy Flandryjskiej zapisała się na kartach historii Anglii bardzo szczególnie. George Bidwell pisze o niej między innymi w takich oto słowach:

[…] Małżonka zdobywcy byłaby zapewne dumna, gdyby wiedziała, że z jej łona mieli wziąć początek antenaci wszystkich, którzy od czasów jej męża do chwili dzisiejszej zasiadali na angielskim tronie. Linia dynastii wahała się często, bliska wygaśnięcia, i ratowało ją tylko pośrednictwo kobiet z tego rodu, które same często nie odegrały żadnej roli w dziejach. Ale Plantageneci, wielcy Tudorowie i niefortunni Stuartowie, królowa Wiktoria i królowa Elżbieta Druga – wszyscy oni ostatecznie zawdzięczają swoje istnienie związkowi Matyldy, córki hrabiego Baldwina z Flandrii, z Wilhelmem, bastardem księcia Normandii.*

Z powyższego cytatu wyraźnie wynika, że Wilhelm I Zdobywca pochodził z nieprawego łoża. Jego ojciec – Robert I Wspaniały – spłodził go z córką garbarza z Falaise. Fakt ten bardzo często stanowił przeszkodę w osiąganiu przez Wilhelma zamierzonego celu. Były takie sytuacje, kiedy krzywo patrzono na jego pochodzenie i odmawiano mu przywilejów, które należałyby mu się, gdyby jego rodzice byli sobie poślubieni. Jednak nasz bohater niewiele sobie z tego robił, dążąc do celu po trupach. W swoim otoczeniu znany był z niezwyklej porywczości i okrucieństwa wobec tych, którzy mieli odwagę mu się sprzeciwić. Był w stanie mordować i okaleczać tylko dlatego, żeby pokazać swoją władzę albo dla zwykłego przykładu i w ramach przestrogi.

Wilhelm I Zdobywca (1028-1087)

Bez wątpienia Wilhelm I Zdobywca to postać niezwykle barwna. Jego życie nie było usłane różami. Praktycznie od dziecka musiał wałczyć o swoje. Wiele razy zmuszony był też uciekać przed pewną śmiercią, nawet z ręki osoby z nim spokrewnionej. Gdybym miała go oceniać, to wydaje mi się, że szczęście odnalazł jedynie przy ukochanej Matyldzie, natomiast władza tego szczęścia raczej mu nie dała. Obejmując tron w Anglii musiał poskramiać buntowników, którzy byli mu przeciwni. Oczywiście czynił to niezwykle krwawo. Jego dzieci, szczególnie najstarszy syn, również nie były mu do końca posłuszne.

Moim zdaniem Wilhelm I Zdobywca pod względem charakteru w pewnym stopniu przypomina Henryka VIII Tudora. Obydwaj byli porywczy, a ich myśli wyprzedzane były przez czyny, co zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku doprowadzało do tragedii. Wilhelm z Normandii wybudował słynną Tower of London, w której kilka wieków później głowę tracili przeciwnicy Henryka VIII, w tym dwie jego żony. Wygląda to tak, jakby normandzki poprzednik Tudora podarował mu w prezencie narzędzie zbrodni. Obydwaj też popadli w poważny konflikt z papieżem.

A teraz może kilka słów o samym Autorze powieści, który chyba jest już nieco zapomniany, a niesłusznie. Otóż, George Chandos Bidwell (1905-1989) był z pochodzenia Brytyjczykiem. W 1948 roku poślubił Polkę – Annę Krystynę Wirszyłło (1918-1993), przyjmując jednocześnie polskie obywatelstwo. To właśnie żona przekładała jego książki na język polski. George Bidwell specjalizował się w tworzeniu powieści historycznych i beletryzowanych biografii.

Matylda Flandryjska (1031-1083)

Zdobywca Anglii. Wilhelm I z Normandii jest przykładem tak zwanej powieści biograficznej, ponieważ zawiera ona również cytaty zaczerpnięte z dzieł kronikarzy. Tak więc nie jest to powieść stricte historyczna, do jakiej jesteśmy generalnie przyzwyczajeni. Być może niektórym czytelnikom będzie ona kojarzyć się ze szkolnym podręcznikiem, choć na pewno nim nie jest. Bohaterowie to postaci autentyczne, żyjące setki lat przed nami, wypowiadające swoje kwestie, ale z drugiej strony Autor kilkakrotnie wyprzedza wydarzenia, które opisuje poprzez przypominanie o konsekwencjach tychże zdarzeń. Przyznam, że nigdy wcześniej nie zetknęłam się z powieścią historyczną ani z biografią napisaną w ten sposób. Do moich rąk zawsze trafiały książki, które były albo powieściami historycznymi, albo biografiami. W tym przypadku mamy do czynienia z połączeniem tych dwóch gatunków. Czy jest to udany związek? Myślę, że tak. Oczywiście są sytuacje, kiedy takie kombinowanie nie wychodzi na zdrowie, ale w tym konkretnym przypadku nie można bynajmniej mówić o tym, że George Bidwell „przedobrzył”. Po prostu stworzył coś innego. Nie napisał powieści zgodnie ze schematem, jaki jest ogólnie przyjęty.

Książkę czyta się naprawdę dobrze i myślę, że pasjonaci historii będą zadowoleni po jej lekturze. Bo to właśnie głównie pasjonatom historii polecam tę powieść, choć mam nadzieję, że być może zachęcę też kogoś, kto jeszcze „boi się” historii. Przede mną kolejne powieści George’a Bidwella. Żałuję, że nie odkryłam tego Autora wcześniej, ponieważ sądzę, że naprawdę warto poświęcić mu trochę więcej uwagi. 

---

* G. Ch. Bidwell, Zdobywca Anglii. Wilhelm I z Normandii, Wyd. Śląsk, Katowice 1980, s. 223.