Iny Lorentz – „Córka tatarskiego chana”

Wydawnictwo: SONIA DRAGA

Katowice 2011

Tytuł oryginału: Die Tatarin

Przekład: Barbara Niedźwiecka & Małgorzata Huber

Wielka Wojna Północna (1700-1721) była konfliktem występującym pomiędzy tak zwaną Ligą Północną (Rosja, Dania, Saksonia, Prusy) a Szwecją. W roku 1704 do wojny przystąpiła także Polska, natomiast w 1715 roku po stronie Ligii Północnej stanął Hanower. Trzecia Wojna Północna stanowiła koniec szwedzkiej potęgi jako europejskiego mocarstwa, jednocześnie przynosząc wzrost znaczenia Rosji na arenie międzynarodowej. Ten konflikt zbrojny rozpoczął się wspólnym atakiem Ligii Północnej na szwedzkie Inflanty, które już w XVI i XVII wieku stanowiły punkt zapalny sporów pomiędzy Szwecją, Rosją oraz Polską. Król Szwecji – Karol XII – przeprowadził odwetowy atak na Danię, po którym nastąpił kontratak w Inflantach. Następnie przemaszerował przez całą Litwę i Polskę, aż zajął Kraków, Warszawę, a potem Saksonię.

Z powodu bezsilności ówczesnego polskiego króla Augusta II Mocnego (1670-1733) polska szlachta i sejm zostali zmuszeni do samodzielnego ustosunkowania się wobec konfliktu. Tak więc część szlachty, która nie akceptowała decyzji Augusta II, poparła Szwedów, zaś pod przewodnictwem prymasa – Michała Radziejowskiego (1645-1705) – zawiązała konfederację warszawską i ogłosiła upadek króla Polski. Z kolei sam prymas został ogłoszony interrexem. W konsekwencji zwołano też wolną elekcję. Kandydatem na przyszłego króla okazał się późniejszy Stanisław I Leszczyński (1677-1766), którego wskazał sam Karol XII.

Przejdźmy jednak do spraw Rosji, ponieważ to ona stanowi w powieści kluczowy element tła historycznego. Otóż, podczas wojny domowej w Polsce, car Piotr I Aleksiejewicz Wielki odbudował militarną potęgę swojego kraju i przekształcił rosyjskie wojsko zgodnie z kanonami charakterystycznymi dla ówczesnej Europy. Car był zafascynowany europejską kulturą, w związku z czym rozpoczął proces ugruntowania rosyjskiej pozycji nad Bałtykiem. Tak więc w 1703 roku zainicjował budowę nowej stolicy Rosji, czyli Sankt Petersburga. Miasto zostało założone w ujściu rzeki Newy do Morza Bałtyckiego. Rosjanom udało się odzyskać położone nad morzem twierdze należące do Szwedów i w 1708 roku ruszyli z kontrofensywą na Polskę. W tym samym czasie Szwecja weszła w sojusz z przywódcą Kozaków – Iwanem Mazepą (1644-1709). Karol XII oraz Iwan Mazepa zaplanowali więc wspólny atak na starą stolicę Rosji – Moskwę. W zamian za pomoc, Kozakom miano umożliwić budowę niepodległego państwa kozacko-ukraińskiego, którego stolicą miał zostać Kijów. Takie rozwiązanie sprawy miało odbyć się kosztem Polski.

Król Szwecji
Karol XII Wittelsbach
(1682-1718)

Po braku uzyskania skutecznego wsparcia ze strony Kozaków, Karol XII zwrócił się o nie do Turcji, lecz w 1709 roku w bitwie pod Połtawą wojsko szwedzkie zostało całkowicie rozgromione. Król szwedzki uciekł do Turcji i przebywał tam kilka lat. Wrócił do swojego kraju dopiero w 1713 roku, ale już tylko biernie mógł przyglądać się jak wojska Ligii Północnej zajmują terytoria zajęte uprzednio przez Szwecję. Z kolei w Polsce na zaproszenie szlachty na tron powrócił August II Mocny, zaś Stanisław I Leszczyński zmuszony był udać się na wygnanie.

Tak mniej więcej przedstawia się tło historyczne Córki tatarskiego chana. Oczywiście powyższe informacje nie są kompletne, ponieważ Wielka Wojna Północna trwała o wiele dłużej niż opisałam wyżej. Do 1721 roku miały miejsce jeszcze inne istotne wydarzenia z nią związane, lecz w przypadku książki nie mają już one najmniejszego znaczenia. Akcja powieści rozpoczyna się w 1707 roku, kiedy to wojska cara Piotra I tłumią krwawo powstanie Tatarów zamieszkujących tereny Syberii. Na czele Tatarów stoi chan Mongur. Aby uniknąć śmierci z rąk Rosjan, chan – tak jak i inne plemiona zamieszkujące Syberię – zmuszony jest wydać w roli zakładnika swojego pierworodnego i najukochańszego syna. Niestety, książę Bahadur nie żyje już od kilku lat, zaś drugi syn chana liczy sobie dopiero cztery wiosny. Jest więc za mały, aby ruszyć z Rosjanami w nieznane, a może nawet stracić w tej podróży życie. Zresztą, o Rosjanach krążą plotki, że są oni zdolni wręcz do kanibalizmu. Tak więc przerażenie chana Mongura jest jak najbardziej uzasadnione.

W wykonywaniu postanowień cara Rosjanie są nieugięci. Albo chan wyda im syna, albo on i wszyscy, którzy mu towarzyszą zostaną pozbawieni głów. Cóż zatem robić? Trzeba posłać do osady i rozkazać, aby młodszy syn Mongura natychmiast został sprowadzony i wydany w ręce barbarzyńskich Rosjan. Tak też się dzieje. Zaufany przyboczny chana wraz z kilku Rosjanami z duszą na ramieniu zmierza do obozu Tatarów. Kicak wie, że nie będzie łatwo zabrać stamtąd ukochanego syna jednej z żon Mongura. Cejna jest siostrą Kicaka, a ten zna ją zbyt dobrze, aby wiedzieć, że kobieta nie ustąpi bez walki. Oczywiście ma rację, bo już w chwili, kiedy informuje ją o żądaniu jej męża, ta wybucha gniewem. Jest wściekła, ale zarazem zrozpaczona. Próbuje zrobić wszystko, żeby tylko nie oddać w ręce barbarzyńców swojego ukochanego dziecka. Wtedy jej wzrok wędruje w kierunku siedemnastoletniej córki Mongura, którą ten niegdyś spłodził z pewną Rosjanką sprowadzoną do obozu jako niewolnicę. Szirina, bo tak ma na imię znienawidzona przez Cejnę dziewczyna, jest wysportowana, potrafi świetnie jeździć konno, nie obca jest jej też umiejętność posługiwania się bronią. Szirina lubi także polować z sokołem, więc praktycznie posiada wiele cech, które charakteryzują mężczyznę. Czy Cejna wykorzysta dziewczynę i zamiast syna przekaże ją Rosjanom? W jaki sposób tego dokona, skoro ci ewidentnie pragną chłopca? Czy Mongur zgodzi się na takie rozwiązanie? Co stanie się z Sziriną, kiedy wróg odkryje jej prawdziwą tożsamość?

Car Piotr I Aleksiejewicz Wielki
(1672-1725)

Ponieważ przeczytałam już całkiem sporo powieści Iny Lorentz, zaczęłam w końcu zastanawiać się, kiedy Autorzy powielą swój pomysł, bo prędzej czy później taka sytuacja ma miejsce w przypadku tych pisarzy, którzy mają na swoim koncie wiele publikacji. Jak do tej pory trafiałam na książki, gdzie bohaterowie byli oryginalni i nie dublowali się wzajemnie. Gdyby nie tło historyczne, imiona poszczególnych postaci oraz wydarzenia zawarte w fabule powieści, można byłoby śmiało rzec, iż Córka tatarskiego chana to wierne odbicie Handlarki złotem. W obydwu książkach spotykamy bowiem główną bohaterkę, która praktycznie przez całą powieść musi zmagać się z tajemnicą własnej tożsamości, gdyż jej ujawnienie grozi wręcz śmiercią. Oczywiście Szirina i Żydówka Lea to zupełnie inne postacie, jeśli chodzi o kwestię ich charakteru, lecz sam pomysł na ich wykreowanie jest identyczny. Przyznam, że mnie taki zamysł już nie przeszkadza. Możliwe, że byłabym temu przeciwna, gdybym nie znała dobrze twórczości Iny Lorentz. W tej chwili jestem już na tym etapie czytania ich powieści, kiedy to liczy się dla mnie nazwisko, zaś mniej kreatywność pisarzy, ponieważ tak czy inaczej twórczość Iny Lorentz bardzo sobie cenię i cenić będę nadal.

Córka tatarskiego chana to oczywiście powieść przygodowa z historią w tle. Jesteśmy świadkami szeregu niebezpieczeństw, którym nasza główna bohaterka musi stawić czoła. Na swojej drodze spotyka rosyjskich żołnierzy cara Piotra I, którzy praktycznie nie robią nic innego, jak tylko piją wódkę. Nawet do domów publicznych rzadko chadzają, bo nie mają na to sił. Alkohol odbiera im dosłownie wszystko. Aż dziw bierze, skąd czerpią siłę do walki ze Szwedami, skoro wciąż są pijani, a nazajutrz ledwo żywi i skacowani.

Spośród żołnierzy cara na pierwszy plan wysuwa się niejaki Siergiej Wasiliewicz Tarłow, który pełni funkcję kapitana. To on od pierwszej chwili inaczej niż wszyscy postrzega tatarskiego zakładnika. Choć nie zna prawdy, to jednak czuje, że z synem chana coś jest nie tak, jak być powinno. Do Bahadura czuje ogromną sympatię, zaś każdy konflikt z chłopakiem bardzo przeżywa emocjonalnie. Dlaczego tak się dzieje, skoro Siergiej nigdy nie czuł fizycznego pociągu do mężczyzn, a już na pewno nie do dzieci? Czy rosyjski kapitan w końcu odkryje prawdę? Co wtedy stanie się z Bahadurem?

Bardzo dużo miejsca zajmuje w powieści osoba cara Piotra I Aleksiejewicza Wielkiego. Władca Rosji zachowuje się jak typowy mężczyzna tamtych czasów. Oczywiście pije na równi ze swoimi żołnierzami. Żyje z kochanką, zaś żonę trzyma uwięzioną w jakimś klasztorze. Jest bardzo porywczy i trzeba naprawdę uważać na to, co się do niego mówi. Jedyne, co mu chodzi po głowie oprócz wódki, to oczywiście walka ze Szwedami i pokonanie znienawidzonego wroga. Ale jest też coś jeszcze, o czym car nie ma pojęcia. Gdzieś za jego plecami zawiązuje się spisek, który ma na celu usunąć go z tronu, a wprowadzić na niego jego syna. Ów spisek nie jest tylko wymysłem Szwedów, jak mogłoby się wydawać, lecz również własnych żołnierzy cara. Czy uda im się doprowadzić swój zamysł do końca? Czy faktycznie w którymś momencie Piotr I polegnie od kuli zamachowca? A może obok władcy jest ktoś, kto będzie go doskonale chronił, pomimo że początkowo sam planował go zabić?  

Car Piotr I pod Połtawą w 1709 roku

W moim odczuciu książka jest bardzo dobra, choć muszę przyznać, że czytałam już lepsze w wykonaniu Iny Lorentz. Możliwe, że tak właśnie ją oceniam, dlatego, iż mam już sporą wiedzę odnośnie twórczości Autorów i wiem, że stać ich na więcej. Jeśli Córka tatarskiego chana będzie dla kogoś pierwszą powieścią tego niemieckiego duetu, to przypuszczam, że powieść może mu się spodobać i to nawet bardzo. Oczywiście pod warunkiem, że dany czytelnik gustuje w powieściach historyczno-przygodowych. Czego zatem tak ogólnie można spodziewać się po tej książce? Na pewno intrygi, która bohaterów doprowadzi do sytuacji skrajnie niebezpiecznych. Uczucia, które rodzi się, choć zainteresowani wcale tego nie planują, a wręcz nie chcą. Będzie też o prawdziwej męskiej przyjaźni, która jest niesamowicie ważna i potrzebna w tych trudnych warunkach bytowych. Pojawi się również zdrada, która w konsekwencji doprowadzi do osobistej tragedii i obróci się przeciwko temu, kto się jej dopuścił.

Myślę, że Córka tatarskiego chana to książka zasługująca na uwagę, choćby z powodu tła historycznego. Wielka Wojna Północna to temat, który naprawdę może zainteresować. Choć fabuła powieści dotyczy jedynie czterech czy pięciu lat wyrwanych z tamtego okresu, to jednak wystarczy, aby chcieć przyjrzeć się temu konfliktowi znacznie bliżej, czytając publikacje historyków na ten temat. Oczywiście te ostatnie słowa kieruję do czytelników, którzy uwielbiają zagłębiać się w historii, aby dzięki temu poznawać nowe fakty z przeszłości.