środa, 9 marca 2016

Mika Waltari – „Mikael. Mikael Karvajalka” # 1













Książkę przeczytałam dzięki uprzejmości Wydawnictwa. Dziękuję!



Wydawnictwo: KSIĄŻNICA/
GRUPA WYDAWNICZA PUBLICAT S.A.
Katowice 2015
Tytuł oryginału: Mikael Karvajalka
Przekład: Zygmunt Łanowski




W XVI wieku w Europie powstał ruch chrześcijański, który nazwano reformacją. Była to reakcja na pojawianie się negatywnych zjawisk, które w tamtym okresie bardzo poważnie trapiły Kościół Katolicki. W związku z tym reformacja skłaniała się także ku dokonywaniu korekt dogmatycznych. Początek reformacji datuje się na 1517 rok, czyli odnosi się do wystąpienia Marcina Lutra (1483-1546). Konsekwencją reformacji było doprowadzenie do zmian nie tylko w samej doktrynie Kościoła Katolickiego, ale również w jego ustroju, co z kolei sprawiło, że powstały niezależne od papieża wyznania protestanckie, jak luteranizm, anglikanizm, kalwinizm, husytyzm, anabaptyzm oraz nowożytny antytrynitaryzm.

Wśród przyczyn reformacji wymienia się przede wszystkim przekonanie o zepsuciu elit Kościoła Katolickiego, czyli rozpustę, materializm, zeświecczenie oraz obojętność dotykające głównie dwór papieski. Elity polityczne niektórych państw uznawały Kościół Katolicki za swojego przeciwnika w walce o władzę. Z kolei papiestwu zarzucano systematyczne bogacenie się. Przedstawicielom reformacji nie podobało się też to, że duchownym nadawane są liczne przywileje. Negowano przymus uiszczania wysokich podatków na rzecz Kościoła, czyli tak zwanej dziesięciny.  Nie bez znaczenia było także pojawienie się zjawiska sprzedaży odpustów, natomiast posługiwanie się w Kościele tylko językiem łacińskim ograniczało liczbę osób, które były w stanie czytać i interpretować Biblię. Czynniki te sprawiły, że nastąpił wzrost niezadowolenia społecznego, co w efekcie doprowadziło do rzeczonej reformacji. Oprócz Marcina Lutra przedstawicielami ruchu byli między innymi Jan Kalwin (1509-1564) czy sam Henryk VIII Tudor (1491-1547).

Po nałożeniu przez papieża Leona X (1475-1521) ekskomuniki na Marcina Lutra w 1521 roku, decydujące znaczenie dla dalszych losów luterańskiej reformacji miały społeczne i polityczne nieporozumienia występujące na obszarze Rzeszy Niemieckiej. Pomimo wysiłków podejmowanych przez Maksymiliana I Habsburga (1459-1519), Cesarstwo nadal pozostawało tworem złożonym z kilkuset jednostek politycznych charakteryzujących się odmienną strukturą społeczna, jak również gospodarczą. Tereny te zamieszkiwane były bowiem przez ludzi, którzy posługiwali się rozmaitymi dialektami, a niekiedy wręcz językami. W ówczesnym świecie nie brakowało różnego rodzaju napięć wśród społeczeństwa, a także krańcowo odmiennych stanowisk poszczególnych władców. Po jakimś czasie ten religijny i społeczny antagonizm rozprzestrzenił się na cały obszar Niemiec. Normą stało się też to, iż w każdym większym ośrodku swoją działalność prowadził teolog, który nie krył swych reformatorskich ambicji.


Przedstawiciele reformacji 
Rycina powstała w XVI wieku.

W związku z powyższym w 1525 roku doszło do wybuchu powstania chłopskiego, które nazwano wojną chłopską. Do konfliktu doszło na terenach południowych i środkowych Niemiec. Wśród powstańców szerzyły się radykalne poglądy autorstwa kaznodziei, który reprezentował skrajny odłam luteranizmu. Mowa oczywiście o Thomasie Münzerze (ok. 1489-1525). Występował on przeciwko istniejącym wówczas porządkowi społecznemu, kościelnej hierarchii oraz prywatnej własności. Niemniej za początek wielkich wojen chłopskich uważa się wystąpienie członków tejże grupy społecznej w 1524 roku w hrabstwie Stuhlingen. Jako podstawową przyczynę wybuchu wojen chłopskich wymienia się najczęściej wzrost ciężarów dworskich. Powstanie w niezwykle szybkim tempie zaczęło rozszerzać się na obszarach Rzeszy Niemieckiej. Sytuacja taka miała miejsce głównie dlatego, że powstańcy popierani byli przez ubogą ludność zamieszkującą w miastach.

Buntownicy formułowali też liczne programy polityczne. Reprezentantem radykalnego ruchu był wspomniany wyżej Thomas Münzer. Z kolei nieco bardziej umiarkowany program został stworzony przez osoby, które nie chciały otwartego konfliktu zbrojnego, lecz zależało im jedynie na poprawie warunków swojego bytu. Program tych ostatnich składał się z tak zwanych dwunastu artykułów, które zawierały między innymi zniesienie poddaństwa oraz obniżenie wymiaru pańszczyzny. Pomimo dążeń do zawarcia porozumienia, powstanie chłopskie nadal toczyło się na obszarze Rzeszy Niemieckiej.

Thomas Münzer
Portret powstał w XVI lub XVII wieku.
autor: Christoph van Sichem 
(1581-1658)
Wiek XVI w Europie to także czas wzmożonej inkwizycji. Na oskarżenia szczególnie ze strony duchowieństwa musiały uważać przede wszystkim kobiety, które trudniły się leczeniem ludzi. Wszystkie zielarki czy znachorki znajdowały się pod lupą nie tylko Kościoła Katolickiego, ale też zwykłego ludu, który mógł, na przykład w ramach zemsty donieść komu trzeba na kobietę z sąsiedztwa, z którą pozostawał w konflikcie. Czasami zdarzało się, że oryginalna uroda takiej niewiasty mogła stanowić powód do wniesienia przeciwko niej oskarżeń o uprawianie magii. Oczywiście tego typu działanie łączyło się z rozpoczęciem procesu, podczas którego delikwentkę poddawało niewyobrażalnym torturom, co w konsekwencji i tak kończyło się spaleniem na stosie. Trzeba było mieć naprawdę ogromne szczęście, aby wyjść z tego żywym. Na torturach nawet święty byłby w stanie przyznać się do popełnienia zarzucanych mu czynów. Nie ulega wątpliwości, że większość tych kobiet – o ile nie wszystkie – traciło życie, będąc niewinnymi.

W takich właśnie realiach żyje główny bohater dylogii Miki Waltariego – Mikael Karvajalka. Bohater tak naprawdę sam nie wie kiedy dokładnie przyszedł na świat. Najprawdopodobniej było to około 1503 roku. Niestety, narodził się jako bastard, co skutecznie uniemożliwi mu osiągnięcie upragnionego celu w dorosłym życiu. Mikael pamięta natomiast, że w 1509 roku na jego rodzinne miasto Åbo (obecnie Turku – miasto leżące w południowo-zachodniej Finlandii) napadli Jutowie, którzy doszczętnie je zniszczyli, a ludzi wymordowali. Jakimś szczęśliwym trafem rannemu Mikaelowi udało się ujść z życiem i schronić pod dachem znachorki o imieniu Pirjo z rodu Karvajalka. To właśnie po niej nasz bohater przyjął nazwisko. Od swojej przybranej matki osierocony chłopiec uczy się leczenia ziołami, co oczywiście nie jest do końca bezpieczne w dobie inkwizycji. Poza tym uczy się także pisania i czytania. Mikael poznaje również ludzi, którzy wywrą na jego późniejszym życiu spory wpływ.

Pewnego dnia dorastający Mikael trafia do szkoły katedralnej, gdzie do głosu dochodzi pragnienie zostania duchownym. Niestety, nie będzie to takie proste, gdyż Mikael jest bękartem, a takich kapłanów Kościół Katolicki nie chce. Kiedy Szwedzi napadają na Finlandię, Mikael zmuszony jest uciekać z kraju. I tak oto rozpoczyna się jego podróż przez Niemcy, Francję, Hiszpanię i Włochy. W każdym z tych państw nasz bohater zdobywa nie tylko coraz to nowe życiowe doświadczenia, ale też wykształcenie, kiedy zostaje studentem na Sorbonie w Paryżu. Niemalże bez przerwy ma u boku oddanego przyjaciela – puszkarza o imieniu Antti, którego nazywa bratem. Wydaje się, że towarzyszysz jego niedoli pojawia się w życiu Mikaela zawsze wtedy, kiedy ten najbardziej go potrzebuje, bo akurat wpadł w poważne tarapaty. Trzeba dodać, że Mikael Karvajalka co pewien czas wikła się w rozmaite problemy, z których nie zawsze wychodzi bez szwanku. Czasami zostaje okradziony i musi kombinować, jak tu zdobyć środki na utrzymanie, a kiedy indziej dopada go choroba albo ktoś ewidentnie czyha na jego życie i dąży do tego, żeby się go pozbyć. Dlaczego? Co też takiego Mikael Karvajalka uczynił, że ktoś pragnie go zamordować?

Chrystian II Oldenburg 
Mikael to bohater dość naiwny i zbyt wierzący w dobroć drugiego człowieka. Często do zguby doprowadza go także miłość do kobiet. Mogłoby się wydawać, że skoro tak bardzo pragnie zostać osobą duchowną, to płeć piękna nie powinna zupełnie go interesować. Okazuje się, że jest zupełnie inaczej, ponieważ Mikael bardzo łatwo się zakochuje. Może ma na to wpływ fakt, że w którymś momencie chłopak pogodził się już ze swoim pochodzeniem i zaakceptował to, iż z tego powodu nigdy nie zostanie wyświęcony na kapłana? Ale czy na pewno? Może jednak jest jeszcze dla niego jakaś szansa? Może któregoś dnia znajdzie się w sytuacji, kiedy bycie bękartem nie będzie już przeszkodą w zostaniu księdzem? Któż to może wiedzieć. Z drugiej strony jednak obserwując życie niektórych duchownych, Mikael dochodzi do wniosku, że celibat tak naprawdę jest tylko fikcją. 

Na szczególną uwagę zasługuje związek Mikaela z ówczesnym królem Danii, Norwegii i Szwecji – Chrystianem II Oldenburgiem (1481-1559), który odpowiedzialny był za terror zwany Krwawą łaźnią sztokholmską. Była to publiczna egzekucja około stu osób wykonana w dniach 8-9 listopada 1520 roku. Stało się to w Sztokholmie na rynku po tym, jak Chrystian II został królem Szwecji. Zwycięstwo odniesione nad regentem Szwecji – Stenem Sture Młodszym (1493-1520) – otworzyło Chrystianowi II drogę ku przywróceniu funkcjonowania pod jego władzą Unii Kalmarskiej*. Przeciwnicy unii, których pozbawiono przywódcy, byli gotowi uznać władzę nowego króla, lecz tylko w zamian za amnestię. Kilka dni później z inicjatywy arcybiskupa Uppsali – Gustawa Trolle (1488–1535) – zwolenników rodu Sture postawiono przed sądem kościelnym, a ten uznał ich winnymi głoszonej herezji. Tak więc na polecenie króla zostali ścięci. Wśród straconych byli członkowie rady państwa, rajcy sztokholmscy oraz dwóch biskupów. Reakcją na ten mord był wybuch powstania (1521), które w konsekwencji wyniosło na tron Gustawa I Wazę (1496-1560). Nowy władca stracił w masakrze ojca. W ten sposób ostatecznie położono kres Unii Kalmarskiej.  

Podczas swojej podróży po Europie młody Mikael Karvajalka jest świadkiem naprawdę makabrycznych wydarzeń i chyba jedynie cudem udaje mu się zachować głowę na właściwym miejscu. Tak więc znajduje się w samym centrum reformacji oraz politycznych buntów w Niemczech. Z kolei kiedy hiszpański monarcha wysyła konkwistadorów do Nowego Świata, Mikael niemalże przyłącza się do tej wyprawy. Na własne oczy widzi też polowanie na czarownice w małym niemieckim miasteczku i patrzy na śmierć niewinnej dziewczyny. Z kolei podczas panowania papieża Klemensa VII (1478-1534) obserwuje grabież Rzymu.

Mikael zmuszony jest zatem przyglądać się nie tylko egzekucjom wykonywanym na obcych ludziach, ale także na tych, którzy są mu bliscy. Kiedy wydaje mu się, że wreszcie znalazł swoje miejsce w życiu u boku ukochanej kobiety, los znowu z niego kpi i zabiera to, co było dla niego ważne. Czasami można odnieść wrażenie, że nasz bohater nie wie, co tak naprawdę się wokół niego dzieje. Wydarzenia są tak makabryczne, iż ludzki rozum nie może ich pojąć. Wtedy też w umyśle Mikaela rodzi się chęć zemsty, a Kościół Katolicki nie jest mu już tak bliski, jak było to jeszcze kilka lat wcześniej. Dlaczego zatem Mikael pragnie zemsty i kto ma być jej obiektem? Co takiego zdarzyło się w życiu młodego Fina, że jego serce jest pełne żalu do tych, którym wierzył?


Krwawa łaźnia sztokholmska 


Mika Waltari to jeden z moich ulubionych pisarzy klasycznych. Autor moją sympatię zdobył bestsellerową Trylogią rzymską, którą przeczytałam jednym tchem. Każda książka Miki Waltariego stanowi dla mnie nieocenione źródło wiedzy historycznej okraszonej fikcją literacką. Mikael Karvajalka to bez wątpienia doskonała powieść historyczno-przygodowa, w której obok dramatycznych przeżyć głównego bohatera są też i takie wywołujące uśmiech na twarzy czytelnika. Taka życiowa nieporadność Mikaela i pakowanie się w coraz to nowe kłopoty mogą niekiedy być naprawdę zabawne. Oczywiście całą tę historię widzimy oczami młodego Fina. To główny bohater relacjonuje czytelnikowi swoje przygody i opowiada o emocjach, jakie towarzyszyły mu podczas podróży po Europie.

Po raz pierwszy powieść ukazała się w 1948 roku i jak widać do dziś cieszy się ogromną popularnością, o czym świadczą jej kolejne wznowienia. W moim przekonaniu pierwszy tom dylogii o młodym Finie jest doskonałą lekturą dla czytelników, którzy lubią powieści przygodowe z historią w tle. To książka, która wciąga i sprawia, że wraz z bohaterem przeżywamy jego wzloty i upadki, a potem podnosimy się i idziemy dalej, aby poznać kolejne niezwykłe miejsca szesnastowiecznej Europy.












* Unia Kalmarska – unia personalna zawarta latem 1397 roku na zamku w Kalmarze (warownia znajdująca się w średniowiecznej części szwedzkiego miasta Kalmar) pomiędzy Danią, Szwecją i Norwegią.  





Brak komentarzy:

Prześlij komentarz