Michael Ondaatje – „Angielski pacjent”

 

Wydawnictwo: ŚWIAT KSIĄŻKI

Warszawa 1997

Tytuł Oryginału: The English Patient

Przekład: Wacław Sadkowski

 

Kim właściwie jest tytułowy bohater? Zestrzelonym nad pustynią libijską angielskim lotnikiem, czy niemieckim szpiegiem? Kim naprawdę jest tajemniczy rekonwalescent, któremu udaje się ustalić tożsamość angielskiego pacjenta? Kanadyjskim złodziejaszkiem, czy romantykiem poświęcającym się Krajowi i Sprawie? Kim stanie się młody saper – Hindus – nazajutrz po proklamowanych przez rozgłośnie całego świata „narodzinach ery atomowej”? Kim zaś nie stanie się w latach powojennych owa kanadyjska pielęgniarka, zauroczona każdym z tych mężczyzn, kochająca jednego – bo nie może już stać się przeżuwaczką „cywilizacji obfitości”?

Te cztery losy ludzkie, ukazane przez wybitnego pisarza kanadyjskiego z przejmującą wręcz siłą wyrazu artystycznego, układają się w swoistą metaforę „doli człowieczej” we współczesnym świecie.

Angielski pacjent Michaela Ondaatje to przejmująca eksploracja miłości, pamięci i tożsamości rozgrywająca się na tle chaosu II wojny światowej. Nagrodzona zarówno Nagrodą Bookera, jak i prestiżową Nagrodą Złotego Bookera, ta niezwykła powieść ujmuje trwałe motywy ludzkich więzi i blizn pozostawionych przez wojnę, dzięki czemu jest równie aktualna dzisiaj, jak była w momencie pierwszej publikacji.

Historia rozgrywa się w podupadłej włoskiej willi, gdzie cztery postacie — pielęgniarka Hana, poważnie poparzony pacjent znany jedynie jako „angielski pacjent”, zgorzkniały i skrzywdzony brytyjski oficer wywiadu o imieniu Kip oraz tajemniczy kanadyjski złodziej Caravaggio — splatają się w delikatną tkaninę pofragmentowanych losów. Hana, ze swoim niezachwianym współczuciem, opiekuje się poranionym pacjentem, słuchając, jak opowiada o pociętych fragmentach swojej przeszłości. Proza płynie tak poetycko, jak piaski Sahary, gdzie mieszkają wspomnienia angielskiego pacjenta. Ondaatje mistrzowsko zestawia piękno romantycznych i osobistych związków z okropnościami wojny.

Sednem narracji jest eksploracja pamięci. Wspomnienia angielskiego pacjenta zaczynają stopniowo wypływać na powierzchnię, gdy Hana mu czyta, a liryczna proza ​​Ondaatje'a oddaje słodko-gorzką nostalgię, która przenika te wspomnienia. Służą one nie tylko jako odzwierciedlenie przeszłości pacjenta, ale także jako środek dla innych postaci do konfrontacji z ich własną tożsamością i doświadczeniami. Powieść zręcznie ilustruje, w jaki sposób przeszłość, z jej ukrytymi sekretami i głęboką miłością, kształtuje jednostki, którymi się stajemy.

Postacie Ondaatje'a są znakomicie wykreowane, każda ucieleśnia różne aspekty ludzkiego doświadczenia w burzliwych czasach. Kip, indyjski saper, zmaga się ze swoją rolą w armii kolonialnej, podkreślając tematy lojalności, dziedzictwa i poświęcenia. Tymczasem obecność Caravaggia wnosi niepewność i niebezpieczeństwo, odzwierciedlając kruchość zaufania pośród cieni wojny. Razem postacie te tkają narrację bogatą w emocjonalną głębię i złożoność, eksplorując tematy wyobcowania i przynależności.

Samo otoczenie — rozpadająca się willa — staje się postacią samą w sobie, przestrzenią, która dźwiga ciężar historii i echa przeszłości. Skrupulatna dbałość Ondaatje o szczegóły podnosi krajobraz z poziomu tła do przejmującego przypomnienia o spustoszeniu spowodowanym przez ludzki konflikt. Proza uchwyca nie tylko fizyczność otoczenia, ale także psychologiczne blizny, które utrzymują się jak dym po strzelaninie.

Angielski pacjent przekracza granice typowej opowieści wojennej; jest intymnym portretem miłości we wszystkich jej formach — romantycznej, platonicznej, a nawet miłości wykutej we wspólnym cierpieniu. Ondaatje zachęca czytelników do zastanowienia się nad naturą istnienia, mocą połączenia i niezatartymi śladami pozostawionymi na duszy. Powieść ta jest aktualnym przypomnieniem naszego wspólnego człowieczeństwa, co czyni ją zasłużonym laureatem Złotej Nagrody Bookera — jej znaczenie nie umniejsza się, a jej piękno nie zostaje zachwiane.

Podsumowując, Angielski pacjent Michaela Ondaatje to mistrzowska klasa opowiadania historii, głęboko poruszająca narracja, która rezonuje z czytelnikami na wielu poziomach. To celebracja miłości, odporności i nieustępliwej siły pamięci, wszystko to w zestawieniu z nawiedzającym widmem wojny. Ta ponadczasowa eksploracja tego, co znaczy być człowiekiem, pozostaje lekturą obowiązkową — ponadczasowym klasykiem, który nadal inspiruje i fascynuje w równym stopniu.