Sześć mitów dotyczących Ryszarda III Yorka

Ryszard III York (1452-1485) był ostatnim yorkistowskim królem Anglii, którego śmierć w bitwie pod Bosworth w 1485 roku oznaczała koniec Wojny Dwu Róż trwającej w latach 1455-1485. Tragiczna śmierć króla jednocześnie dała początek epoce Tudorów. Osoba ostatniego z Plantagenetów, którego szczątki odkryto dopiero w 2012 roku pod parkingiem samochodowym w Leicester owiana jest wieloma mitami, którym wielu wciąż daje wiarę. Czy zatem Ryszard III zabił z zimną krwią książęta uwięzione w Tower? Czy chciał poślubić swoją bratanicę, Elżbietę z Yorku (1466-1503)? I czy wreszcie był uzurpatorem, o co wielu go oskarża? A zatem spróbujmy poniżej oddzielić prawdę od fikcji.

Ryszard III York 

Czy Ryszard III był mordercą?

Słynna sztuka Williama Shakespeare’a (1564-1616) zatytułowana po prostu Ryszard III powstała w latach 1590-1593 i skupia się na rzekomym morderstwie dokonanym przez Ryszarda. Odnosi się ona do listy duchów, które nie dają mu spokoju i spędzają mu sen z powiek podczas ostatniej w życiu nocy. Na tej liście są duchy następujących osób: Edwarda z Westminsteru, księcia Kornwalii (1453-1471), który był domniemanym synem króla Henryka VI Lancastera (1421-1471), samego Henryka VI, Jerzego Plantageneta, księcia Clarence (1449-1478), Antoniego Woodville’a, hrabiego Rivers (1440-1483), sir Ryszarda Graya (1457-1483) i sir Tomasza Vaughana (1410-1483), a także lorda Williama Hastingsa (1431-1483), „książąt z wieży”, czyli Edwarda (1470-1483) i Ryszarda (1473-1483), Henryka Stafforda, księcia Buckingham (1454-1483) oraz królowej Anny Neville (1456-1485).

Zanim jednak ktokolwiek zacznie oskarżać Ryszarda III o śmierć wyżej wymienionych osób, musi pamiętać, że książę Clarence, hrabia Rivers, sir Gray i Vaughan, a także książę Buckingham zostali straceni po uprzednim procesie sądowym, zaś nie zamordowani. Jerzy Plantagenet został stracony wskutek decyzji swojego brata Edwarda IV Yorka (1442-1483) i stało się to prawdopodobnie pod namową żony króla, Elżbiety Woodville (1437-1492). Z kolei hrabiego Riversa, sir Graya i Vaughana stracono z polecenia Henry’ego Percy’ego, hrabiego Northumberland (1449-1489), natomiast lord Hastings i książę Buckingham zostali zabici przez Ryszarda III, ponieważ sprzysięgli się przeciwko niemu. Co ciekawe, podobne działania prowadzone przez Henryka VII Tudora (1457-1509) postrzegane są jako budowanie „silnego królestwa”!

Nie ma jednak dowodów na to, że Edward z Westminsteru, Henryk VI, „książęta z wieży” czy Anna Neville zostali przez kogoś zamordowani. Edward z Westminsteru zginął w bitwie pod Tewkesbury, natomiast Anna Neville prawie na pewno zmarła śmiercią naturalną. Co więcej, skoro Ryszard III naprawdę był tak poważnym mordercą, jak niektórzy sądzą, to w swoim własnym interesie powinien był zabić hrabiego Tomasza Stanleya (1435-1504) i jego drugą żonę, Małgorzatę Beaufort (ok. 1443-159) oraz arcybiskupa Canterbury, Johna Mortona (1420-1500). Morton spiskował bowiem z lordem Hastings w 1483 roku, ale gdy Hastings został stracony, wówczas arcybiskupa jedynie uwięziono. Jeśli natomiast chodzi o Stanleyów, to Małgorzata Beaufort była mocno zaangażowana w rebelię Buckinghama, zaś w czerwcu 1485 roku, kiedy szykowano atak na jej syna, Henryka Tudora, lord Stanley poprosił o wypuszczenie go z więzienia. Jego lojalność zawsze budziła wątpliwości. Niemniej, Ryszard III po prostu spełnił prośbę Stanleya, co ostatecznie doprowadziło do śmierci króla pod Bosworth.

Morderstwo książąt
(synów Edwarda IV Yorka:
Edwarda i Ryszarda)
w Tower

Czy Ryszard III był uzurpatorem?

Słowo „uzurpować” oznacza zagarnięcie władzy wbrew prawu; przywłaszczenie sobie praw do czegoś; roszczenie niesłusznych pretensji do czegoś. Oficjalna strona Brytyjskiej Monarchii jednoznacznie, lecz całkowicie błędnie, stwierdza, że Ryszard III przywłaszczył sobie tron, który należał się młodemu Edwardowi V. Co ciekawe, na tej samej stronie nie znajdziemy wzmianki ani o Henryku VII, ani też o Edwardzie IV jako uzurpatorach. Jest natomiast informacja, że obaj królowie władzę przejęli w walce!

Z drugiej strony jednak Ryszard III nie przejął władzy, lecz korona została mu ofiarowana na mocy posiadania trzech królestw. W praktyce zrobili to lordowie i przedstawiciele ludu, którzy przybyli do Londynu na otwarcie przyszłego parlamentu w 1483 roku. Na podstawie dokumentów przedstawionych im przez jednego z biskupów usiłowano dowieść, że Edward IV popełnił bigamię i tym samym Edward V i jego rodzeństwo są bękartami. Nawet jeśli te informacje były nieprawdziwe, to faktem jest, że ludzie ci stanowili legalny organ, który miał prawo poprosić potencjalnie niechętnego Ryszarda do objęcia tronu. Tak więc definiowanie go jako „uzurpatora” jest ewidentnym przykładem tego, jak bardzo szkalujące są opinie zwycięzców na temat pokonanych, a w tym konkretnym przypadku opinia Henryka VII Tudora.

Czy Ryszard III chciał poślubić swoją bratanicę?

Bardzo często twierdzono – głównie na podstawie listu, którego oryginał niestety nie przetrwał do dziś – że w 1485 roku Ryszard III planował poślubić swoją bratanicę, Elżbietę York, najstarszą córkę Edwarda IV i Elżbiety Woodville. Nie ulega wątpliwości, że plotki na ten temat były aktualne w 1485 roku. Na pewno wiemy też, że Ryszard był nimi bardzo zaniepokojony. Nie jest to zaskakujące, ponieważ jego ewentualne zaproszenie Elżbiety do zasiadania obok niego na tronie opierało się na konkluzji, że wszystkie dzieci Edwarda IV były bękartami.

Przecież żaden monarcha logicznie myślący nie chce poślubić bratanicy, o której mówiono by, że jest z nieprawego łoża. Tak samo mógł myśleć również Ryszard III, pomimo że istnieją wyraźne dowody na to, że ponad wszelką wątpliwość król zamierzał ponownie ożenić się w 1485 roku. Jednak jego narzeczoną została portugalska księżniczka o imieniu Joana. Co więcej, jego ministrowie w Portugalii również chcieli zaaranżować tam drugie małżeństwo, a mianowicie pomiędzy bratanicą Ryszarda – Elżbietą – a nieletnim jeszcze członkiem portugalskiej rodziny królewskiej!

Gospoda Pod Błękitnym Dzikiem

Czy Ryszard III spał w Blue Boar Inn w Leicester?

W sierpniu 1485 roku, tuż przed bitwą pod Bosworth, Ryszard III spędził jedną noc w Leicester. Około sto lat później zaczął pojawiać się mit, na podstawie którego twierdzono, że podczas tej wizyty król spał w gospodzie w Leicester, którą promował wizerunek dzika (boar). Ta historia wciąż jest w Anglii opowiadana i powszechnie uznawana za prawdziwą. Niemniej nie ma dowodów na to, by pokazać, iż taki zajazd faktycznie istniał w 1485 roku. Wiemy natomiast, że wcześniej Ryszard przebywał na zamku w Leicester podczas swoich rzadkich wizyt w tym mieście. Najwcześniejsze wzmianki na temat pobytu Ryszarda w Blue Boar Inn pochodzą z przełomu XVI i XVII wieku, a zostały sporządzone ręką angielskiego kartografa i historyka Johna Speede’a (ok. 1552-1629). Co ciekawe, Speede stworzył także inny mit dotyczący Ryszarda III. Otóż napisał, że jego ciało zostało wykopane w czasie likwidacji zakonów przez Henryka VIII Tudora (1491-1547). Wielu ludzi w Leicester uwierzyło jednak w tej kwestii Speede’owi. Kiedy natomiast w 2004 roku zbadano prawdziwość tej legendy, okazało się, że kartograf wyssał ją sobie z palca. Poza tym wszystko wyjaśniło się w 2012 roku, kiedy przypadkowo odnaleziono szczątki króla pod parkingiem samochodowym. Można zatem uznać, że historia pobytu Ryszarda III w Blue Boar Inn również nie jest prawdziwa.

Czy Ryszard III jechał na białym koniu podczas bitwy pod Bosworth?

W swojej słynnej sztuce o królu Ryszardzie III, William Shakespeare napisał: Niechaj mój biały Surrey osiodłany będzie na jutro. Na tej podstawie czasami mówi się, że Ryszard jechał na białym koniu podczas swojej ostatniej bitwy. Ale przed Shakespeare’em nikt tego nie zapisał, chociaż żyjący przed nim szesnastowieczny kronikarz, Edward Hall (1497–1547) powiedział, że Ryszard jechał na białym koniu, lecz nie podczas bitwy pod Bosworth, ale w momencie, gdy kilka dni wcześniej wjeżdżał do Leicester. Nie ma jednak twardych dowodów, by móc na ich podstawie stwierdzić prawdziwość tej historii. Nie ma też żadnego dowodu na to, iż Ryszard miał konia o imieniu Biały Surrey czy Biały Syrie. Wiemy natomiast, że w jego stajniach stały szare konie, czyli konie o siwym umaszczeniu.

Kościół św. Jakuba w Sutton Cheney (2003)
fot. John Salmon

Czy Ryszard III uczestniczył w swojej ostatniej mszy w kościele w Sutton Cheney?

W latach 20. XX wieku twierdzono, że rankiem 22 sierpnia 1485 roku Ryszard III przedostał się ze swojego obozu do kościoła w Sutton Cheney, aby tam uczestniczyć we mszy. Nie istnieje jednak żadne wczesne źródło historyczne, które potwierdzałoby prawdziwość tej nieprawdopodobnej opowieści. Wydaje się zatem, że została ona wymyślona, aby wywrzeć na władzach kościelnych nacisk celem uczczenia pamięci Ryszarda. Nieco inna wersja tej historii została natomiast rozpowszechniona całkiem niedawno, aby z kolei usprawiedliwić fakt, iż przed pochówkiem szczątki króla zostały zabrane do kościoła w Sutton Cheney. Mówiono, że wśród ludzi panuje przekonanie, iż król Ryszard uczestniczył w swojej ostatniej w życiu mszy właśnie w kościele pod wezwaniem świętego Jakuba w Sutton Cheney, a było to w przededniu bitwy pod Bosworth. Kapłan, który rzekomo miał tę mszę odprawiać wieczorem, musiał zobowiązać się do całodniowego postu już przed północą, aby móc potem przyjąć komunię. Dla tego duchownego byłoby to coś naprawdę niezwykłego! Co więcej, dowody zawarte w dokumentach wyraźnie pokazują, że armii Ryszarda pod Bosworth towarzyszyli jego osobiści kapelani, którzy normalnie odprawiali dla króla msze w jego namiocie.